بهشت، جایی در همین نزدیکی

در هنـر و معماری اسلامی، عدد هشت، اشاره به هشت فرشته ای دارد که اورنـگ الوهیت را در قیامـت حمل می کنند؛ بنابراین، بهشت وصف شده در قرآن هشت گوشه دارد و بـر همین مبنـا هـشت در نیز برای آن قائل شده اند. ازین رو هشت بهشت یا هشت درِ بهشت برای کاخ این باغ، مبین همین مفاهیم است. در این شماره و در ادامه معرفی و تحلیل باغ های ایرانی، این بار به سراغ تنها باغ باقیمانده از مجموعه باغ های سلطنتی محور چهارباغ اصفهان(باغ هشت بهشت) می رویم: هشت بهشت، باغی است از نسل صفویه که تمثیل و نمود ظاهری رویاییست از بهشت در ذهن انسان ایرانی. در این باغ همچون سایر باغ های ایرانی، اصول چهارباغ رعایت شده، اما برای اولین بار، خطوط مورب و قطری را نیز در جان پیکره این باغ می بینیم، بداهتی که در مجموعه چهلستون هم بعدها تکرار شد، اما در این میان ماندگارترین عنصر این باغ در ذهن مخاطب، نگین این باغ و یا در اصل کوشک میانی آن است. کاخی که شاردن جهانگرد را بر آن داشت که اعتراف کند این کاخ فرح انگیزتر از مجلل ترین کاخ های ممالک اروپایی بوده است. کوشک در باغ ایرانی، همواره همچون یکی از اصلی ترین عناصر برای انتقال مفاهیم معنوی و زیبایی شناختی معمار و همچنین واسطه ای برای استفاده از منظر باغ بوده است؛ بنابراین یکی از اولین مسائلی که در ارتباط با طراحی آن مطرح می شود، انتخاب مکان قرارگیری و جهت گیری آن است. معماری سنتی ایرانی بیشتر با صفت درونگرایی در دنیا شناخته شده است، اما این صفت در باغ های ایرانی، خود را بیشتر به شکل حریم و حصارهای دور باغ، بروز می دهد و کوشک های داخل باغ به تناسب هدف و موقعیتی که دارند، به صورت برون گرا و در تلاش برای تعامل بیشتر و همنوایی با طبیعت طراحی می شدند، لذا عناصر قرار گرفته در مرز ساختمان و باغ، مانند جداره ها و ایوان ها بر کیفیت این ارتباط بسیار تاثیرگذار بوده اند. کوشک هشت بهشت یک فرم هشت ضلعی مرکزگراست که در جایی غیر از وسط باغ قرار گرفته است. گشودگی و عقب رفتگی این نما و حوض زیبای مرمرین این ایوان، هر دو بر دعوت کنندگی بیشتر در آستانه ورودی کاخ دلالت می کنند و از سوی دیگر، گویی طبیعت را نیز به درون خود می کشانند. همه چیز در این مجموعه در جایگاه خودش زیبا و خاص است اما در نهایت، منظور از همه این مقدمات، رسیدن به فضای میانی و وصل است. فضایی با قاعده ای نزدیک به هشت و نیم و ارتفاعی معادل دوطبقه، با گنبدی مقرنس که حکم می دهد به سکون و سکوت ، حکم می دهد به اینکه دمی بنشینی و لذت ببری از درهم آمیزی نور آسمانه مقرنس. تنـوع مـصالح و مـواد در این کوشک، به مانند طبیعت، نظمی با نظـم دیگـر درمی آمیزد و در نهایت ترکیبی چشم نواز را ارزانی می دارد. در قسمت پایین بنا ازاره سنگی، سپس دیوار ضخیم آجری، و در مرتبه بالاتر کاشی های رنگی و گچ به عنوان سبکترین ماده ساختمانی به کار رفته است.