شاهکار معماری قرن نهم در ازبکستان

مجموعه حکیم ترمذی یکی از زیباترین و مهم ترین یادگاری های معماری ازبکستان بوده که در شهر ترمذ نزدیک ساحل رودخانه آمودریا واقع است. مجموعه حکیم ترمذی یکی از زیباترین و مهم ترین یادگاری های معماری ازبکستان می باشد که در شهر ترمذ استان سرخان دریا در جنوب این کشور در نزدیکی ساحل رودخانه آمودریا واقع است. مقبره حکیم ترمذی متعلق به قرون نهم و در محدوده مجموعه حکیم ترمذی قرار دارد. مجموعه حکیم ترمذی چندین بار از نوساخته شده است. این بنا در قرن نهم با خشت احداث شده و حکیم ترمذی در این ساختمان اقامت و تدریس کرده است. امروزه از این ساختمان بخشی از حیاط، دیواره ها و در گوشه شمال شرقی حجره کوچکی مانند زیرزمین باقی مانده است. با مرور زمان بر روی قبر حکیم ترمذی در گوشه جنوب غربی خانقاه از خشت مقبره ای احداث شده است. مقبره ترمذی بین مردم به عنوان قبر اولیا معروف بوده و همانند زیارتگاهی مقدس مورداحترام است. در قرن دهم چسبیده به دیوار شرقی مقبره حکیم عبدالله پسر کوچک وی ساخته شد. در دوران حکم فرمایی تیموریان در قرن پانزدهم گنبدی به ارتفاع 1.5 متر از آجر ساخته شد. در مرکز این مجموعه دیوار غربی مسجد محراب قرار دارد و ستون های مسجد از آجر به شکل زیبایی ساخته شدند. از مسجد از طریق رواق به مقبره راهی وجود دارد و داخل مقبره با گچ کاری با نقش قالی آرایش شده است. در دوران حکم فرمایی عبدالله خان در قرن شانزدهم در محدوده حیاط مسجد 9 گنبد بنا شد. در قرن نوزدهم به جای مسجد 9 گنبدی مسجد 4 گنبدی ساخته شد. مجموعه حکیم ترمذی در سال های 1955 و 1957 میلادی موردپژوهش قرارگرفته و نمای قرون چهاردهم و پانزدهم آن دوباره احیا شد. در سال های 1980 و 1981 میلادی و سال های 2001 و 2002 مقبره و خانقاه دوباره بازسازی شد. در سال 2006 میلادی ساختمان جدیدی احداث شده و به موزه تاریخ میراث ترمذ و ترمذیان تبدیل شده است. ابوعبدالله محمد بن على بن حسن بن بشر تِرمِذى، ملقب به حکیم ترمذی، محدث، مؤلف و از عرفاى بزرگ قرن سوم است. غیر ازآنچه وى در شرح حال خود نوشته است، اطلاعات کمى درباره او در کتب صوفیه وجود دارد. وى به احتمال بسیار، بین سال هاى 205 و 215ق در خانواده اى اهل علم، در ترمذ به دنیا آمد. پدرش علی بن حسن یا علی بن حسین، محدث بود. ترمذى پس از بازگشت از حج در سن 28 سالگی، به ریاضت هاى شدید پرداخت و پس از چندى گروهى گرد وی جمع شدند. ظاهراً دیدگاه هاى وی سبب بدنامى اش شد و سرانجام نزد مقامات حکومتى متهم به ارتداد گردید. ترمذى براى دفاع از خود، به اقامتگاه حاکم در بلخ رفت و گویا توانست این اتهام را رفع کند. بخشى از شرح حالی که ترمذى از خود به جا گذاشته، شرح رؤیاهاى او است که با مضامین رمزى، از وصول وى به مقامات عرفانى خبر مى دهد. وى نخستین مؤلفى است که نوشته هایش ترکیبى از تجارب عرفانى، انسان شناسى، جهان شناسى و الاهیات اسلامى است. ترمذى تا حد متکلمان و فقیهان تحصیل کرد و بر کل معارف اسلامى زمان خود احاطه داشت. ترمذى به احتمال بسیار، بین سال های 295 و 300ق درگذشت.