مدرک گرایی حرف اول معماری

　 　 گروه معماری و دکوراسیون: معماری در دنیای کهن به عنوان حرفه ای مطرح بود که از یک سو از فنیترین حوزه های مربوط به علوم ساختمانی تا هنریترین مباحث مربوط به زیباییشناسی و از سوی دیگر از طراحی در مقیاس کوچک یک عنصر تأسیساتی مانند یک آب انبار یا پل کوچک یا اصطبل تا طراحی یک محله و یک شهر را در برمیگرفت و هرچند در هر یک از حوزه های فوق افرادی صاحب نظر و حرفه ای تر بودند و سلسله مراتبی نیز بین معماران گوناگون وجود داشت، اما در مجموع همه فعالیت های فوق در حوزه معماری قرار داشت. بیش از شش دهه از آموزش معماری به شکل امروزی در دانشگاه های ایران سپری میشود اما هنوز روش یا روش های کاملاً رضایت بخشی شکل نگرفته و این نکته کمابیش در همه دانشکده های معماری وجود دارد. در گفتگوی زیر که با دکتر حسین سلطان زاده ، معمار و استاد دانشگاه است، مختصر تلاش شد که برخی از مسائل مربوط به آموزش معماری در ایران به صورت اجمالی مورد اشاره قرار گیرد و آشکار است که نکات و مسائل فراوانی در آموزش معماری در ایران وجود دارد که باید به شکل اساسی به مسائل و ویژگیهای آن توجه کرد و راه حل ها و امکانات را نیز مورد بررسی قرار داد. تفاوت اساسی آموزش معماری در ایران و کشورهای پیشرفته چیست؟ مراکز آموزش معماری در کشورهای پیشرفته غالباً متناسب با اهداف آموزشی و نوع نگرشی که به معماری دارند، نوع و محتوای دروس را برنامه ریزی، طراحی و اجرا میکنند و دانشجویان غالباً به صورت آگاهانه دانشکده و نوع گرایش معماری خود را انتخاب میکنند و در طول تحصیل با آن نگرش آموزش میبینند، درحالیکه در ایران با وجود آنکه مراکز باسابقه و بزرگ آموزش معماری ظاهراً بر اساس یک برنامه مشخص که از ابتدا داشته اند در محیط دانشگاه در کنار برخی از رشته های هنری یا فنی جای گرفته اند اما از یک سو به سبب نبود اهداف و برنامه های مشخص آموزشی و از سوی دیگر به سبب وجود سرفصل های مشترک درسی و نیز نبود نیروی انسانی کارآمد کافی و منسجم، همه در عمل کمابیش به یک گونه عمل میکنند و تفاوت ها و تمایزها غالباً جنبه سلیقه ای دارد. با وجود این، عموماً یک مشکل اساسی در همین شرایط در مراکز فوق وجود دارد و آن گرایش های گوناگون و گاه بسیار متفاوت اساتید و مدرسان در یک مرکز آموزشی است که غالباً موجب ایجاد سردرگمی و آشفتگی ذهنی بسیاری از دانشجویان میشود. به عقیده بسیاری از دانشجویان، آموزش معماری در ایران با مقداری بلاتکلیفی همراه است، نظر شما دراین باره چیست؟ فراتر از گرایش ها، اندیشه ها و سلیقه های متفاوت، بلاتکلیفی دانشجویان در برابر مدرسان گوناگون است، زیرا در بعضی مراکز آموزش معماری، عده معدودی از مدرسان و اساتید بدون هماهنگی مناسب با همکاران یا خط مشی مرکز آموزشی، روش و نگرش خود را درباره چگونگی انجام طرح های معماری یا سایر دروس اعمال میکنند. درحالیکه اگر هر یک از مراکز آموزش معماری، اهداف برنامه ها و خط مشی مشخصی داشته باشد، دانشجویان خواهند دانست که باچه نوع نگرشی و چه برنامه آموزشی مواجه هستند. وضعیت ارزشیابی و نقد اصولی را در مکان های آموزشی معماری چگونه می بینید؟ داوری و ارزشیابی یک اثر معماری فرایندی پیچیده، حساس و دشوار است، زیرا معماری همانند علوم طبیعی تنها دارای قواعد و اصول معین، مشخص و آشکاری نیست که همه آن را قبول داشته باشند و بتوان به سادگی یک اثر را نسبت به آن سنجید و ارزشیابی کرد، بلکه به عنوان یک حرفه علمی- هنری، از برخی اصول، قواعد و عوامل نیز تأثیر میپذیرد که ریشه در فرهنگ، تاریخ، فلسفه و حتی اندیشه های فردی طراحی دارد و غالباً برخی از آثار، جنبه ای شخصی و فردی نیز به خود میگیرد. البته این موضوع به این معنی نیست که داوری و ارزشیابی آثار معماری ممکن نیست، بلکه منظور این است که برای این اقدام باید با دقت به اصول و عوامل مؤثر در پیدایش یک اثر توجه کرد، زیرا داوری صحیح نقش بسیار مهمی در اعتلای این حرفه میتواند ایفا کند.امروزه در بسیاری از مراکز آموزش معماری معمول است که هر مدرس، آموزش دانشجویان را به تنهایی بر عهده میگیرد و در پایان نیز خود به تنهایی آثار دانشجویان را داوری و ارزشیابی میکند، بدون اینکه داوری در تعامل با دیگر مدرسان قرار گیرد. در جامعه حرفه ای نیز غالباً وضع به همین ترتیب است؛یعنی یک طراح در تعامل دوسویه با مشتری یا کارفرمای خود اقدام به طراحی میکند و توافق طرفین منجر به تثبیت یک طرح معماری میشود. در کشور ما طرح های بسیار اندکی به مسابقه گذاشته میشود و در بعضی از مسابقات هیئت داوری به صورت گروهی نسبتاً منسجم و دارای گرایش خاص و نه به صورت گروهی متشکل از افراد صاحب نظر و بدون گرایش گروهی، به قضاوت آثار میپردازند و غالباً در این حالت با توجه به گرایش گروه دوران میتوان از پیش اثر انتخابی را حدس زد، به این ترتیب شاید سالانه تنها چند مسابقه معماری به صورت مناسب و شایسته برگزار میشود که با توجه به شمار ساختمان هایی که در کشور ساخته میشود، کافی نیست. فضای حاکم بر مراکز آموزش معماری و دفاتر مهندسان مشاور و نیز نشریه ها و مجلات معماری نیز تاکنون امکان فراهم شدن شرایط مناسب برای نقادی طرح های معماری را پدید نیاورده است و طبیعی است که در چنین شرایطی، معماری، آموزش آن، طرح ها و آثار تولید و ساخته شده به نحوی شایسته ارتقا و اعتلا نمییابد و لازم است؛ محیط و شرایطی فراهم شود که به شکل مناسب و به دور از کنش های غیرحرفه ای و غیر آموزشی بتوان آثار و طرح های معماری را مورد نقد قرار داد. آیا دانشجویان معماری ما فقط مدرک گرا شده اند ؟ معماری به عنوان یک حرفه، هنر و یک رشته چندوجهی بیشتر بر کار ارزشمند تجربی و نه انجام هر کار اجرایی و نیز داشتن اندیشه، نظریه و دانش منسجم و خلاق متکی است و طبیعی است که داشتن مدارک و سوابق آموزشی همواره لازم است اما کافی نیست. در این زمینه دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. برخی از افراد به موضوع تجربیات عملی یا به عبارت دیگر به آنچه فرد ساخته است، اهمیت میدهند. گروهی ضمن توجه به این نکته، خاطرنشان میسازند که اگر ساختن به تنهایی مهم ترین معیار باشد، پس بسیاری از بساز و بفروش ها را میتوان معماران برجسته ای به شمار آورد. گروهی نیز تأکید میکنند که آثار طراحی و اجرا شده ارزشمند و گرانبها را میتوان به عنوان بخش قابل توجهی از سوابق و مهارت های حرفه ای یک معمار به شمار آورد و در نتیجه کیفیت این آثار را با مترمربع و کمیت آنها نمیتوان سنجید، بلکه باید از معیارهای کیفی در این زمینه استفاده کرد.به همین ترتیب فقط سوابق تدریس یا پیشینه کار حرفه ای به صورت کمی نمیتواند برای سنجش کارآیی افراد کافی باشد، هرچند که لازم است. به نظر میرسد برای سنجش افراد و ارزیابی آنان غیر از معیارهای کمی، باید از معیارهای کیفی نیز بهره برد، زیرا در تجربیات آموزشی و حرفه ای ملاحظه شده که معیارهای کمی برای بررسی کیفیت فعالیت افراد، به تنهایی کافی نیستند، به ویژه آنکه در این مورد ملاحظه میشود که از مدرک و سابقه تدریس یا کار افراد به صورت یکسان و هماهنگ برای ارزشیابی آنان استفاده نمیشود.یکی از مشکلات مدرک گرایی در مرکز آموزشی این است که برای تدریس برخی از دروس به افرادی با تبحر ویژه نیاز است که این تبحر به ویژه در رشته ای مانند معماری تنها در اثر آموزش بیشتر حاصل نشده، بلکه مهارت های فردی و تجربیات شخصی در کسب آن اهمیت قابل توجهی دارد و لزوماً افرادی با مدارک بالاتر نمیتوانند از عهده تدریس آن دروس برآیند. در این حالت نظام اداری و آموزشی غالباً امکان بهره گیری از مهارت، دانش و تجربیات اینگونه افراد را به سادگی فراهم نمیآورد.برای مثال میتوان به برخی از معماران حرفه ای اشاره کرد که گاه بیش از دو دهه سابقه فعالیت های ارزشمند حرفه ای دارند اما مدارک آنان کارشناسی ارشد است که بر اساس ضوابط نمیتوان از آنان به عنوان نیروهای دائمی آموزشی استفاده کرد. نقش مدیریت آموزشی و پژوهشی در آموزشگاه ها و مؤسسات معماری را چگونه میبینید؟ یکی از مسائل مهم در آموزش معماری که کمابیش در مورد بسیاری از رشته های دانشگاهی وجود دارد، روش غیرخلاقانه آموزشی است که طی آن غالباً دانشجویان به حفظ کردن مباحث و مطالب میپردازند و یا فضاهای معماری را بیشتر به صورت آزمون و خطا یا گسسته از یکدیگر و بدون اندیشه یا فلسفه ای منسجم و خلاقانه طراحی میکنند. به عبارت دیگر شاید بتوان اظهار داشت که بسیاری از مراکز دانشگاهی بیشتر همانند یک آموزشگاه فعالیت میکنند و فعالیت های پژوهشی و خلاقانه به نحو رضایت بخشی درآنها جریان نمییابد و با وجود آنکه سالانه صدها نفر در زمینه معماری از این مراکز فارغ التحصیل میشوند اما به نظر میرسد این حرفه به نحو مطلوب از توسعه کیفی برخوردار نمیشود. میتوان اظهار داشت که برای اعتلای معماری لازم است که مدیریت های آموزشی و پژوهشی بتواند برنامه ریزی لازم را برای بارور کردن خلاقیت در دانشجویان صورت دهند و باری این منظور باید بر نحوه آموزش و روند آن و نیز چگونگی کارکرد و حاصل کلاس ها و کارگاه های آموزشی با دقت نظارت داشت. فقدان ارتباط آکادمیک اساتید و مدرسان معماری با یکدیگر و عدم ارتباط آکادمیک اساتید و مدرسان معماری با یکدیگر و عدم ارتباط و همکاری علمی و تبادل اطلاعات و تجربیات بین مراکز و دانشکده های گوناگون معماری از مسائل مهمی است که مدیریت های آموزشی و پژوهشی برای توجه به آن لازم است برنامه ریزی و اقدامات مناسب را انجام دهند. در این زمینه میتوان اشاره کرد که ساختار آموزشی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی به گونه ای است که غالباً امکان استفاده از اساتید مرکز دیگر آموزشی در آن میسر است، درحالیکه بیشتر دانشکده های معماری در دانشگاه های دولتی فضای نسبتاً محدودتر و بسته تری دارند.