گزارش از شانزدهمین دوسالانه معماری ونیز

دوسالانه معماری ونیز در سال 1980 از دوسالانه هنر ونیز، که از سال 1895 در حال برگزاری است، جدا شد. این رویداد سال های زوج در سطح شهر ونیز و به ویژه در محل هایِ مخصوص برگزاری دوسالانه ، آرسناله(غورخانه) و ژیاردنی(باغ) در غرب این شهر برگزار می شود. این دو مکان تاریخی سابق اسلحه سازی و باغ عمومی شهر بوده اند. امسال، پانزدهمین دوسالانه معماری ونیز، از 28 می تا 27 نوامبر در حالی برگزار می شود که کیوریتور جوان آن، آلخاندرو آراونای اهل شیلی، به تازگی پریتزکر گرفته است. نگاه آراونا به معماری و آثاری که از او دیده بودم ، کنجکاوی مرا برمی انگیخت که این معمار برخاسته از امریکای جنوبی چگونه دوسالانه را رهبری می کند، به ویژه که کیویتور دوره یِ چهاردهم دوسالانه رم کولهاوس بود با نگاهی کاملاً متفاوت. موضوع دوسالانه یِ امسال گزارش از خط مقدم است، که در آن، به جز بخش مربوط به کشورها، 88 شرکت کننده از 37 کشور مختلف مشارکت کرده اند، 50 شرکت کننده برای اولین بار در دوسالانه حضورداشته اند و 33 نفر از شرکت کنندگان زیر 40 سال سن دارند. همین آمار و ارقام می تواند نشان گر این باشد که آراونا می خواهد عرصه را برایِ معمارانِ تازه نفس و کشورها و گروه هایی که تاکنون ارتباط چندانی با دوسالانه نداشته اند بگشاید. ایران و معمارانِ ایرانی هم ازاین دست هستند که به تازگی به دوسالانه معماری ونیز توجه نشان داده اند. کشور ما، که از دوره یِ قبل در دوسالانه ونیز حضور پیداکرده است، در این دوره حضور پررنگ تری در آن دارد. غرفه یِ ملی ایران، با حمایت معاونت ساختمان و مسکن وزارت راه و شهرسازی در آرسناله برپاشده است و هم چنین در ساختمانِ اصلی دوسالانه در ژیاردنی اثری از واو استودیو از ایران به چشم می خورد. چیدمان واو استودیو چیدمان تأثیرگذار دفتر معماری فورنسیک از لندن، درست پس از اثر واو استودیو قرار دارد. این چیدمان با آنالیز پارامتریک تصویر یک اتاق ویران شده در اثر اصابت بمب در عراق، به گونه ای درصدد بازنمود اثر جنگ و ویرانی بر زندگی بشر است. چیدمان تأثیرگذار دفتر معماری فورنسیک در کنار چیدمان های ثابت، تصاویر متحرک، فیلم و ویدئو اینستالیشن در بسیاری از آثار به کاررفته است. یکی از آثار برجسته ی این بخش از دوسالانه، ویدئو اینستالیشن سایه یِ آند التون و لنیزِ اهل شیلی است که به دست آوردهای مدارس روستایی در شیلی می پردازد. در توضیحی که توسط صاحبان اثر نوشته شده است، سعی شده که فارغ از انتخاب غالب، ارتباط محتوایی اثر با بیانیه دوسالانه تا حدودی روشن شود. گاهی دریافت این ارتباط به سادگی ممکن بود و گاهی هم نیازمند تعمق و تفکر زیاد. التون ولنیز در توضیح اثرشان از عکس معروف طلوع زمین ویلیام اندرز فضانورد امریکایی، وقتی که از ماه زمین را دید، استفاده کرده اند: جای زیبایی آن پایین هست. که بی شباهت به حالت خانم باستان شناس بر نردبان آلومینیومی نیست! ارائه یِ دفتر Jaikun از چین غرفه یِ کارگاه معماریِ رنزو پیانو و شرکت معماری راجرز استیرک هاربر و شرکا، تقریباً در آخرین بخش ساختمان اصلی قرار دارد. راجرز به دغدغه یِ همیشگی اش در مورد شهر و انسان پرداخته و ضمن ارائه یِ راهکارهایی که با گرافیک خاص خود بر دیوارها نوشته، چندین طرح معماری دفترش را هم به نمایش گذاشته. غرفه رنزو پیانو بیشتر به آثارغیر معروف تر دفتر او (کارگاه معماری رنزو پیانو) در مناطق مختلف جهان می پردازد. پروژه های کوچکی با دغدغه های شهری وی هم سو هستند و کمتر شبیه به پروژه های معروف و نامدار پیانو هستند. ارائه یِ شرکت RSHP (راجرز و شرکا) بیرون ساختمانِ اصلی دوسالانه در ژیاردنی، نمایشگاه کشورهایی که در این باغ ساختمان های اختصاصی دارند برپاست. تنها کشوری که بدون داشتن ساختمان، غرفه یِ قابل احترامش را مقابل درب ورود ساختمان اصلی دوسالانه بر پا کرده است، غرفه ای است که معمارانی برای کشور صحرا آماده کرده اند. در این غرفه دست یافته هایی از زنان صحرایی به همراه فیلم هایی از این کشور و نقشه ای از مهاجرت و تلاش برای پناهندگی در چادری به نمایش درآمده که می تواند یک راست از ونیز ما را به آفریقا ببرد. غرفه صحرا در مقابل غرفه ی صحرا نمایشگاه آبی هلند در ساختمان اختصاصی این کشور به دستاوردهای سازمان ملل برای بازسازی پس از جنگ در مناطق مختلف جهان پرداخته است و اطلاعات تأثیرگذاری از وقوع جنگ در دنیا را به نمایش گذاشته است. بلژیک و اسپانیا با دو رویکرد مختلف به موضوع بازسازی و باززنده سازی ساختمان ها پرداخته اند که البته ارائه یِ مینیمال اسپانیا و استفاده از پروفیل های گالوانیزه برای طراحی این نمایشگاه بسیار گیرا و مثال زدنی است. نمایشگاه کشور اسپانیا یکی از کشورهایی که در ساختمان اختصاصی مربوط به خود، نمایشگاهی برپا کرده است که خیلی فراتر از حد انتظار من است، مصر است. به عنوان کشوری در خاورمیانه که در این سال ها اوضاع چندان بسامانی نداشته است، معماران مصری با همکاری دانشکده های معماری در مصر و سایر کشورها از امریکا تا اروپا، غرفه ای برپا کرده که ضمن چیدمان هنرمندانه ای که دارد، توانسته است دستاوردهای مصر را در معماری به کمک ماکت و تصویر، به زیبایی به تصویر بکشد. این نمایشگاه همچون عنوانش مواجهات حتمی به خوبی توانست منِ مخاطب را با حقایقی از داستان معماری و شهر در این کشور پر داستان دیروز و امروز مواجه کند. نمایشگاه کشور مصر در این میان، کشورهایی هستند که برایِ من جذابیت معماریِ ساختمان هایشان، بیش از نمایشگاه هایی که در آن ها برقرارشده است. برزیل، با این که مستندات جالبی از تحولات شهری اش در غالب پوسترهایی تک رنگ ارائه داده است، شوق دیدنِ ساختمانش که با یک سقف بتنیِ صریح و شجاعانه شکل گرفته است، برایم بیشتر است. ساختمان کشور برزیل برخلاف نمایشگاه کشورهایِ درحال توسعه و یا کشورهای کوچک تر، نمایشگاه کشورهایِی چون آلمان، فرانسه، ایالات متحده و روسیه، علی رغم این که ماکت ها، گرافیک ها و مطالب نسبت مهمی را به نمایش گذاشته اند، چندان جذاب به نظر نمی آیند و بیشتر خسته کننده اند. برای همین است که در ساختمانِ آلمان ترجیح می دهم به جای خواندن تمام مطالب جزئی روی دیوار در مورد پناهندگان، از منظره یِ بی نظیر دریا از لابه لای شاخه های درختانِ ژیاردنی نگاه کنم! نمایشگاه کشورهای نوردیک یکی از غرفه ها، که می توانم عنوان سهلِ ممتنع رو برای آن برگزینم، غرفه یِ کشورهای نوردیک است. سوئد ،نروژ و فنلاند چیدمانی را با عنوان تحت درمان ارائه داده اند که ضمن سادگی و صراحت در طراحی یک پلکان چوبی صعودی، به بررسی تحلیلی آثار معماری این روزهایشان در چندین دسته پرداخته اند. بااین حال تعداد آثار ارائه به قدری است که خواندن و دیدن همه ی توضیحات در عمل ممکن نیست. ساختمان کشور سوئیس آخرین ساختمانی که قبل از خروج بازدید می کنم، ساختمان کشور سوئیس است که با این که آجری است، در طراحی آن به وضوح شیفتگی به ساختمان پاویون اکسپوی بارسلونای میس وندر روهه به چشم می خورد. نمایشگاه کشور سوئیس با عنوان فضای اتفاقی یکی از چیدمان های صریح و گیرا در میان نمایشگاه های سایر کشورهاست. فضای اتفاقی به نمایش گذاشته شده ترکیبی است از ابر و غار که شکل دهنده یِ فضایی بی شکل هستند. نمایشگاه سوئیس پایان جذابی برایِ بازدید از ژیاردنی است. نمایشگاه کشور سوئیس از ژیاردنی بیرون می زنم و از میانِ کوچه های این سمت شهر که به شکل قابل توجهی خلوت تر از مرکز شهر است و کم تر توریستی به نظر می آید، از میان خانه هایی که لباس های شسته شده را بیرون پنجره ها آویزان کرده اند، به سوی اسلحه سازی سابق ونیز می روم.