72 مراسم برای 72 سد

عبدالحسین طوطیایی- اخیراً اسامی 72 سد روی رودخانه ها و سرشاخه های آن ها که در پیرامون دریاچه ارومیه قرار داشته و نهایتاً به این حوضه آبریز سرریز می شدند با عنوان چرا دریاچه ارومیه خشک شد؟ در شبکه های اجتماعی منتشرشده است. این نما، چرایی این بحران را به خوبی ارائه داده و جای هیچ پرسشی را باقی نمی گذارد، اما برخی پرسش های پرشمار تر نیز به ذهن متبادر می شود که پاسخ به آن ها را نه تنها در مدیریت ناکارآمد منابع آب بلکه در جای جای فرهنگ خود گرایی نهادینه شده در جامعه باید به کاوش بنشینیم؛ پاسخی که اگر به بازنگری در مناسبات مدیریت کلان و مردم با عرصه های عمومی بینجامد، چه بسا در ارومیه های دیگر نیز طراوتی از امید پدید آورد. احداث این 72 سد هرگز در یک روز، سال و هم زمان صورت نگرفت. حداقل 150 شرکت مشاور و پیمانکاری در بخش غیردولتی از آغاز مطالعات اولیه و امکان سنجی ها تا مراحل شناخت، فاز یک (بررسی های کارشناسی برای تأیید و توجیه اجرائی شدن پروژه ها)، فاز 2 (طرح های اجرائی) و فاز 3 (اجرا به وسیله پیمانکاران) را پی گرفته بودند. در بخش دولتی نیز با عنایت به مطالعات امکان سنجی و پروژه های پیشنهادی، صد ها و صد ها جلسات توجیهی و فنی برگزارشده بوده است. در فصل مشترکی برای همه جلسات، این نتیجه گرفته شده که طرح، مورد موافقت ارکان بالای مدیریت اجرائی قرارگرفته و منابع لازم به آن تعلق خواهد گرفت. بدون تردید کمیسیون های کشاورزی و آب و برنامه وبودجه و دیگر دیسیپلین های مربوطه در مجلس و ازجمله نمایندگان ادوار مختلف نیز همواره پیگیر اجرای پروژه ها بوده و چه بسا در صحن های علنی تذکراتی برای سرعت عمل دادن به وزیر مربوطه هم می داده اند. بدیهی است که برای آغاز به کار و رونمایی از این 72 سد، حداقل 72 مراسم با سخنرانی های امیدبخش از آینده پررونق تر کشاورزان منطقه، افزایش تولید و درآمد ناخالص ملی، کاهش بی کاری و... برگزارشده است. مهم تر از همه اینکه دریاچه ارومیه حداقل 30 تا 40 مراسم آخر این رونمایی ها را با چشمان اندوهگین و خشک خود که قطره اشکی هم نداشته است نظاره می کرده است. اگر بار دیگر 72 گزارش توجیهی فاز یک تمامی این سد ها را مطالعه و بررسی کنیم، جز چشم اندازی از بهشت، شکوفایی، خودکفایی، اشتغال زایی و صادرات غیرنفتی و افزایش درآمد ملی و منطقه ای نخواهیم دید؛ چشم اندازی که اکنون در مقابل چشمان اندوهگین دریاچه، آمیزه ای از نابخردی و مهم تر از همه فدا کردن مصالح ملی در قربانگاه جاذبه های فردی را فراروی وجدان عمومی به نمایش می گذارد. اکنون که به ضرب وزور ته مانده های صندوق توسعه ملی به دنبال احیای دریاچه هستیم، گزارش های توجیهی فاز یک از توقف فعالیت کشاورزی و حقابه ها و پر شدن دیگربار دریاچه نویدمان می دهند. البته برای این نوید از جیب تمامی مردم کشورمان هزینه می شود. دریاچه ای که بسیاری از بهترین های تاریخ کشورمان را در آغوش پرمهرش نمک گیر کرده بود، حالا اما از اینکه بهشت خیالی مطالعات توجیهی انبوه مشاوران، جای خود را به هزینه پر شدن داده، بیمناک شده است، آینده ای که هرآن ناگزیر به تاج های بی نشان انبوه سدها و کانال های خشکیده چشم دوخته و نمک بر زخم خود بساید. اگر که نیک بنگریم، آنچه بر سرنوشت دریاچه ارومیه گذشت را باید برای تمامی عرصه مدیریت و مردم کشورمان بار دیگر از سر نوشت . مردمی را نیز که بخشی از متخصصان و ماهرانش در این چرخه زوال چه بسا نیستی آفریدند باید مورد پرسش قرار دهیم تا تنها به صندلی ها خیره نشویم. باید در پند آخرین دریاچه، به این باور تلخ برسیم که بسیاری از ما برای دستیابی به کرسی آرزو های خود به هر شیوه ای دست می یازیم؛ شیوه هایی که می توانند رویاروی آرمان های ملی هم قرار بگیرند. ای کاش برای باز سازی دریاچه ارومیه هم زمان به باز سازی ساختاری فرهنگ اجتماعی و مدیریتی خود نیز بپردازیم؛ ساختاری که از پستوی چرخه مشاور - کارفرما -پیمانکار و مهر های کلیشه ای سازمان حفاظت محیط زیست خارج شود و در داوری آگاهان صاحب نظر قرار گیرد. آیا باز دریاچه دیگری برای پندآموزی به جا مانده است؟