توسعه شهری و رشد جمعیت شهرنشین

نگاهی به روند افزایش جمعیت کشورهای درحال توسعه بسیار نگران کننده است. اگرچه شهرها دارای گسترش فیزیکی وسیعی بوده اند اما در قالب این گسترش فیزیکی وسیع نیز تعادل برقرار نبوده و سطح زیرساخت شهری بیشتر تحت تسلط ساختمان های مسکونی بوده است. به طورکلی مجموع افزایش طبیعی جمعیت و مهاجرت سبب رشد سریع جمعیت شهری می شود، اما رشد سریع شهرنشینی منجر به ثبات یا کاهش جمعیت روستایی در کشورهای درحال توسعه نشده و در بسیاری از کشورها جمعیت مطلق روستایی بیش از جمعیت مطلق شهری است. همین باعث می شود که همیشه سیل مهاجرت از روستاها به شهرها روان باشد. شهرنشینی اگرچه باعث رفاه و راحتی افراد می شود، گرفتاری هایی را نیز به دنبال دارد. مسائلی همچون افزایش ترافیک، افزایش کارگاه های کوچک و بزرگ، افزایش حجم زباله و در خطر افتادن بهداشت و سلامت و... می شود. این مسائل باعث ایجاد انواع آلودگی های شهری مثل آلودگی هوا، آب، آلودگی های وحشتناک زیست محیطی و آلودگی صوتی می شود. به هر حال به دنبال رشد جمعیت و افزایش اشکال مختلف مهاجرت، تراکم جمعیت در نقاط مختلف شهری رو به افزایش است و تسهیلات زیربنایی نظیر منابع آب، راه ها، مسکن و نظیر آن تحت فشار و بهره برداری بیش ازحد قرار می گیرد. این در حالی است که نیازهای شهری افزایش یافته این وضعیت نیاز به برنامه ریزی مستمر شهری دارد. یکی از مسائل اساسی دیگر که نتیجه رشد شهرنشینی است، توسعه حاشیه ها و حاشیه نشینی شهری است. حاشیه نشینان، ضمن اینکه از لحاظ اقتصادی در وضعیت کاملا نامساعدی قرار دارند از برخوردهای اجتماعی فراوانی رنج می برند. در بررسی ها و کنترل های اعمال شده بر رشد و توسعه فضای شهرهای ایران باید موارد مختلفی مدنظر قرار بگیرد. مسئولان و ادارات شهری باید بر کم و کیف توسعه شهرها و افزایش جمعیت آنها نظارت داشته باشند. عواملی که توسعه فضای شهرها را تحت تأثیر قرار می دهند باید شناسایی و کنترل شوند. روش های شهرک سازی و تخصیص زمین های اطراف شهرها برای ایجاد مناطق مسکونی نباید باعث نابودی و بلعیدن اراضی کشاورزی اطراف شهرها شود. زمین های شهری و خارج از آن باید تحت کنترل و نظارت سازمان های شهری دولتی و غیردولتی مانند شوراهای شهر درآمده و از بالا رفتن قیمت آن جلوگیری شود. هرچند که این امر تاکنون به ندرت صورت پذیرفته و در مواردی طرح های شهرسازی به این مسأله دامن زده اند. به گفته حناچی، معاون شهرسازی و معماری وزیر راه و شهرسازی تراکم جمعیت ساکن در واحدهای مسکونی در ایران یکنواخت نیست و در نقاط شهری و روستایی و همچنین در استان های مختلف تفاوت های عمده ای وجود دارد. برنامه ریزی شهری کاربری اراضی و تراکم ساختمانی در شهرها از قیمت زمین تبعیت کرده موجب مشکلات شهری شده است. سفته بازی و واسطه گری زمین علاوه بر ایجاد مسائلی در داخل شهرها، موجبات ساخت وسازهای غیرمجاز و طبعا غیراستاندارد علمی در حاشیه شهرها و محلات فقیرنشین شده است. رشد بی رویه شهرنشینی، شهرک ها و مناطق مسکونی و افزایش غیراصولی و نابرابر سطوح مختلف شهری همچنین افزایش تعداد خودرو موجب افزایش جمعیت و ساختمان سازی بدون توجه به احتیاجات موردنیاز در حال و آینده می شود. برنامه ریزی شهری بدون برنامه ریزی برای توزیع صحیح جمعیت معنا ندارد. هنگامی که این مهم به انجام رسید و در واقع ساختار کلی آمایش سرزمین شکل گرفت، برنامه های جزئی و موردی نیز در چارچوب و قالب های اصلی برنامه ریزی مثمرثمر خواهد بود.