ضرورت توسعه خانه های کم مصرف

دکتر داود فدایی مهندس آزاده عباسی خانه های کم مصرف انرژی و یا صفر انرژی، ساختمان هایی هستند که با استفاده از به کارگیری روش های مدیریت و بهینه سازی مصرف انرژی، میزان مصرف آنها به حداقل میرسد. در صورتیکه این خانه ها کلیه نیازهای انرژی خود را از منابع ارزان قیمت، در دسترس، و پاک نظیر انرژیهای تجدیدپذیر تامین نمایند، به آنها خانه های با مصرف انرژی صفر گفته میشود. در این دسته، میزان انرژی تولیدی مساوی و یا بیش از نیاز انرژی سالانه ساختمان است. البته باید توجه داشت که در یک خانه کم مصرف یا صفر انرژی، در ابتدا بهینه سازی مصرف انرژی در دستور کار قرار گرفته و سپس از منابع انرژی تجدیدپذیر برای تامین نیازها استفاده میشود. در طی 30 سال اخیر ساخت این خانه ها در جهان، به ویژه در امریکا و کشورهای صنعتی، و پیشرفته اروپایی و آسیایی، رشد چشم گیری داشته است. اهداف مدون این کشورها در جهت کاهش انتشار مواد آلاینده و جلوگیری از گرم شدن کره زمین، موجب شده است که آنها برنامه ریزیهای درازمدتی در این خصوص تدوین کنند. به عنوان مثال دپارتمان انرژی امریکا در نظر دارد تا سال 2020 بیش از یک صد هزار دستگاه از این خانه ها را بسازد؛ اتحادیه اروپا نیز در این خصوص تا سال 2015 ساخت 250 خانه کم مصرف انرژی بر پایه خورشید را در 5 کشور اروپایی در نظر دارد. در این میان، سازمان های بین المللی جهانی نظیر IEA نیز با تعریف وظایف ویژه ای، کلیه کشورهای عضو را در اجرای برنامه های خود در این خصوص راهنمایی و ترغیب میکند. نکات مهم در یک خانه کم مصرف انرژی در یک خانه کم مصرف انرژی، طراحی ساختمان، میزان مصرف انرژی، بار حرارتی داخل ساختمان، و نحوه تولید انرژی در داخل خانه در کنار یکدیگر دارای اهمیت است. در اکثر موارد- کاهش انرژی در ساختمان -طی فرایند طراحی آن، باید در نظر گرفته شود. به کارگیری استانداردها و روش های مناسب معماری خورشیدی نظیر استفاده از سایبان ها، تهویه طبیعی، گرمایش و سرمایش طبیعی، قرار دادن مناسب پنجره ها، شکل و جهت ساختمان، از جمله موارد حایز اهمیت در این بخش هستند. به کارگیری عایق بندی مناسب از نقطه نظر حرارتی برای حذف بار حرارتی ناشی از این امر در دیوارها، سقف و پنجره ها، از دیگر موارد است. ضمن اینکه مواد به کار رفته در ساخت ساختمان نیز باید از لحاظ میزان انتقال حرارت و کاهش بار حرارتی مورد توجه ویژه قرار گیرند. نکته دیگر و قابل اهمیت در خانه های کم مصرف انرژی، توجه به کاهش میزان مصرف از طریق به کارگیری وسایل کم مصرف است. استفاده از تجهیزات روشنایی مناسب، به کارگیری تایمرهای نوری، ترموستات ها، سیستم های بازیاب حرارت، تجهیزات سرمایشی و گرمایشی با بازده انرژی بالا، و روش های مختلف بهینه سازی مصرف انرژی، در ساختمان است؛در کنار این موارد تغییر فرهنگ ساکنان و ترغیب آنان به استفاده از این روش ها، نکته ای است که بایستی مد نظر قرار گیرد. کاهش میزان مصرف انرژی در این ساختمان ها با به کارگیری و جایگزینی انرژیهای تجدیدپذیر و تجهیزات مرتبط با آن نیز امکان پذیر است. در این حالت، خانه های کم مصرف یا خود به صورت مستقل انرژی خود را از این منابع تامین میکنند، و یا اینکه منابع تولید انرژی آنها از طریق شبکه های موجود از انرژیهای تجدیدپذیر تامین میشود. دسته دوم عمدتا انرژی خود را از نیروگاه های بادی و یا خورشیدی موجود در شهر تامین میکنند. اما نمونه بارز و متداول این خانه های کم مصرف، ساختمان هایی هستند که به صورت مستقل انرژی گرمایشی و یا سرمایشی و الکتریسیته مصرفی خود را از خورشید تامین میکنند. این دسته حتی در مواردی علاوه بر تامین انرژی مصرفی خود، انرژی مازاد تولیدی را نیز به شبکه می فروشند. ابعاد اقتصادی خانه های کم مصرف انرژی معمولا افزایش هزینه های ناشی از ساخت خانه های کم مصرف انرژی، بسته به شرایط خاص محل، هزینه کارگر، هزینه انرژی، ... متغیر است و به راحتی قابل پیش بینی نیست؛ اما در مطالعه ای که در اروپا انجام شده است، این ساختمان ها به دلیل استفاده از تجهیزات ویژه نظیر عایق ها، پنجره ها، تجهیزات مرتبط با انرژیهای تجدیدپذیر (نظیر آبگرمکن های خورشیدی، پانل های فتوولتائیک،...)، افزایش هزینه های نزدیک به 15 درصد نسبت به ساختمان های معمولی دارند، البته این افزایش در برخی از کشورها نظیر آلمان و سوئیس بین 4تا6 درصد است. به طور معمول هزینه مازاد ساخت این خانه ها معادل 100 یورو، به ازای هر مترمربع با دوره بازگشت سرمایه کمتر از 20 سال است. انتظار می رود با پیشرفت تکنولوژی، هزینه ساخت این خانه ها تا سال 2030 بیش از 20درصد کاهش یابد. البته باید توجه داشت که این ساختمان ها در طول مدت عمر خود نقش زیادی در کاهش هزینه های مصرف انرژی دارند و هزینه بهینه سازی مصرف انرژی در طول زمان به صورت عمده، هزینه سرمایه گذاری اولیه آنها را پوشش میدهد. کارشناسان بخش مسکن پیش بینی کرده اند که در خلال 10 تا 15 سال آینده، ساخت خانه های پیش ساخته با مصرف صفر انرژی، از لحاظ فنی و اقتصادی امکان پذیر خواهد شد. اهمیت خانه های کم مصرف انرژی در ایران بررسی الگوی مصرف انرژی در بخش های مختلف در کشور و مقایسه آن با کشورهای در حال توسعه ای نظیر چین، هند، اندونزی، مالزی و پاکستان نشان میدهد که در کشور ما بخش خانگی و تجاری، با مصرف بیش از 40 درصد از انرژی نسبت به صنعت-که فقط 27 درصد مصرف انرژی متعلق به آن است- بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. این در حالی افست که در این کشورها بخش صنعت 34درصد و بخش خانگی 21درصد از مصرف انرژی را به خود اختصاص داده اند. یکی از اولین اقدامات در این راستا توجه به امر بهینه سازی مصرف انرژی و ساخت خانه های کم مصرف انرژی است. کنترل ساختار ساختمان های جدید به نحوی که کاهش مصرف انرژی در ساخت آنها مد نظر قرار گیرد، و یا در مورد ساختمان های فعلی که در حال استفاده می باشند، انجام تعمیرات اساسی و یا پیاده سازی اصولی برای منطقی کردن مصرف انرژی ضروری است. در این میان با توجه به پتانسیل بالای کشور در زمینه انرژی های تجدیدپذیر و به ویژه انرژی خورشیدی (متوسط تعداد ساعات آفتابی برابر 2800 ساعت در سال) توجه برای به کارگیری این منابع میتواند حرکتی موثر در کاهش شدت مصرف انرژی در بخش خانگی باشد. هم اکنون شرکت ها و موسسات متعددی در زمینه ارایه مشاوره در خصوص مدیریت بهینه مصرف انرژی و نصب تجهیزات خورشیدی در ایران فعالیت میکنند و با جهت گیری جدید دولت در خصوص مباحث انرژیهای تجدیدپذیر، انتظار میرود خانه های کم مصرف انرژی در کانون توجه فعالان این حوزه قرار گیرد و ارتباط موثری بین این شرکت ها و موسسات با دست اندرکاران بخش ساختمان آغاز شود.