خطر زمین لغزش تهران جدی است

ایران یکی از زلزله خیزترین کشورهای دنیاست و این رخداد طبیعی به دلیل ساخت و سازهای غیراستاندارد تبدیل به یک چالش شده است به گونه ای که با وقوع یک زلزله نه چندان بزرگ شاهد مرگ تعداد زیادی از هم وطنان خواهیم بود. جدای از ساخت و ساز هایی که با کمترین کیفیت انجام میشود، سؤالات بسیاری در مورد وقوع زلزله ها به ویژه در کلان شهر تهران وجود دارد که همواره مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. پیام ساختمان برای یافتن پاسخ این سؤالات به سراغ دکتر مهدی زارع، رئیس مرکز پیش بینی زلزله پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی رفته است.پیام ساختمان: چندی پیش مطلبی در مورد پیش بینی زلزله در گفتگو با یکی از مخترعین به چاپ رساندیم اما پس از گذشت مدتی از چاپ این مطلب شما به این موضوع در وبلاگتان انتقاد کرده بودید فکر میکنید امکان پیش بینی زلزله وجود ندارد؟تیتری که شما زده بودید این بود که «زلزله در ایران پیش بینی شد» اما من اعتقاددارم هر کاری یک روالی دارد و باید با روش علمی که نکته پنهانی ندارد، بیان شود. بنابراین نمیشود فردی که چنین ادعایی دارد، اگر مورد سؤال در مورد مراحل و روش کار و تشریح مراحل انجام کار قرار بگیرد، بگوید که نمیتوانم جزئیات کارم را لو بدهم. علاوه بر این کارهایی که انجام میشود باید بر اساس مبانی و اصول پذیرفته شده و منتشرشده علمی باشد. در کشوری مانند آمریکا در پروژه SAFOD در ایالت کالیفرنیا و بر روی پهنه گسله سان اندریاس از سال 1984 – سی سال قبل- مطالعه ای تفصیلی و با هدف نهایی پیش بینی زلزله آغاز کرده اند که شامل ایجاد آزمایشگاهی وسیع با حفره چاه هایی به عمق 9 و 11کیلومتر است. سال هاست در حال بررسی رفتار این پهنه گسل فعال هستند که حداقل دو شهر مهم آمریکا – لس آنجلس و سان فرانسیسکو- در نزدیکی آن واقعند اما هنوز چنین ادعایی نکرده اند و هر روز نیز از کشفیات جدید سخن نمیگویند. اما باز هم میگویم که انجام این کار غیرممکن نیست. این کار باید در معرض ارزیابی هم سلکان تخصصی ایرانی و غیر ایرانی- قرار بگیرد.پیام ساختمان: بحث های زیادی در مورد زلزله خیز بودن نقاط مختلف تهران مطرح میشود. به نظر شما آیا در زمان وقوع زلزله تفاوت چندانی در میزان لرزش مناطق مختلف تهران وجود دارد؟بین شرق تا غرب تهران حدود 40 کیلومتر فاصله وجود دارد و قطعاً شدت زمین لرزه ها در نقاط مختلف متفاوت خواهد بود. نمونه این موضوع را در زلزله منجیل و زلزله بم شاهد بودیم. در زلزله بم چنانچه 10 کیلومتر از کانون زلزله دور می شدید، تقریباً آثاری از خرابیهای زلزله بر روی سطح زمین و تخریب ساختمان مشاهده نمیکردید. در زلزله منجیل هم در فاصله حدود 40 کیلومتری کانون توسعه خرابیها بسیار محدود میشد. بنابراین چنانچه در نقطه ای از تهران زلزله ای رخ دهد، در سوی دیگر شهر در اثر لرزش زمین در هنگام زمین لرزه احتمالاً میزان خرابیها بسیار محدودتر خواهد بود. البته این موضع جدای از اثرهای ثانویه زلزله در شهری مانند تهران (نا امنی، تبعات روانی، اقتصادی و اجتماعی و ...) است.پیام ساختمان: اینکه گفته میشود دوره بازگشت زلزله در تهران گذشته است ، مبنای علمی دارد؟ هرکس از زمان وقوع یک زلزله و دوران بازگشت آن صحبت میکند باید بگوید که در مورد کدام گسل اظهارنظر میکند. بر اساس اطلاعات آماری مجموع گسل ها، هر 200 سال در یک شعاع 100کیلومتری از مرکز تهران احتمال وقوع یک زلزله با بزرگای حدود 7 ریشتری وجود دارد (و این بر پایه آمار زلزله از تمامی گسل های موجود در این پهنه 100 کیلومتری در پیرامون تهران است) اما چنانچه کسی بگوید زمان آن گذشته است باید پرسید که در مورد کدام گسل حرف میزنید؟. علاوه بر این برای تعیین این زمان بازگشت لازم است آمار رخداد و محل دقیق رخداد زلزله ها را روی گسل های فعال داشته باشیم (بدانیم کدام قطعه از کدام گسل و در چه زمانی فعال شده و بازگشت آن رخداد مهم بر روی این قطعه از گسل در چه بازه زمانی رخ میدهد؟) و ما در مورد تعداد کمی از گسل های اطراف تهران این اطلاعات را داریم (عملاً فقط در مورد بخشی از گسل شمال تهران و بخشی از گسل مشا چنین اطلاعات دقیق علمی موجود است). نکته حائز اهمیت این است که در طول2300 سال گذشته تمام اطراف تهران زلزله به وقوع پیوسته است، بجز خود شهر تهران به ویژه در پهنه گسل های شمال تهران (گسل شمال تهران و بخشی از گسل مشا که از شمال تهران عبور میکند) و این نکته بسیار مهمی و حساسی است. پیام ساختمان: اخیراً تغییراتی در گسل های تهران مشاهده نشده است؟از نظر لرزه خیزی تمام گسل های شمال تهران لرزه خیزی را نشان میدهند. در دهه 70 بخشی از غرب تهران لرزه خیزی بالایی را نشان میداد و در دهه80 تا سال های اخیر قسمت های شرقی تهران لرزه خیزی بیشتری را نشان میدهند.پیام ساختمان: خطر زمین رانش در مناطق شمالی تهران که شیب زمین زیاد است، وجود دارد؟7 لغزش بزرگ در شمال تهران تشخیص داده شده و به نظر میرسد با تحریک زمین لرزه ها و قرار گرفتن روی گسل شمال تهران در زلزله ها به وجود آمده اند و چنانچه زلزله ای در آینده تهران داشته باشیم، در دامنه های شمالی تهران به ویژه جاهایی که تعداد ساخت و سازها زیاد است، لغزش جدی است.پیام ساختمان: در کشورهای توسعهیافته قرار گرفتن ساختمان ها بر روی گسل در قیمت آنها موثر است؟در آمریکا یا کانادا قرار گرفتن ساختمان ها روی گسل باعث افزایش نرخ بیمه آنها میشود و در کشوری مانند فرانسه در مناطق با خطر بالا اجازه ساخت وساز وجود ندارد (در پاریس و اطراف آن محل هایی به نام پشته سبز وجود دارد) و ترجیح میدهند از منطقه مورد نظر به عنوان فضای سبز یا پارک استفاده کنند.پیام ساختمان: گسل های تهران پتانسیل زلزله چند ریشتری را دارند؟گسل های تهران میتوانند تا زلزله 5/7 ریشتری ایجاد کنند.پیام ساختمان: چه مناطقی در تهران در برابر زلزله امن تر است؟در تعیین میزان امنیت باید موقعیت زمین، تعداد و کیفیت و آسیب پذیری ساختمان آنها را هم مورد توجه قرار داد اما به نظر میرسد مناطق مرکزی که از گسل ها دورتر هستند، به شرطی که بافت آسیب پذیر نداشته باشند وضعیت بهتری داشته باشند.پیام ساختمان: در صورت وقوع زلزله 5/7 ریشتری چقدر در تهران تلفات خواهیم داشت؟این موضوع بستگی به صبح یا شب بودن زلزله و اینکه در چه منطقه ای باشد، دارد. اگر زلزله با بزرگای 7 در پهنه شهری در نیمه شب اتفاق بیفتد، حدود 40 تا 50 درصد انسان ها را ممکن است بکشد و اگر همان زلزله در روز باشد 1 تا 10 درصد ساکنان را در پهنه کانونی تلف کند. ضمن اینکه برخی مناطق تراکم جمعیتی بالاتری نسبت به مناطق دیگر دارند و همین عامل نیز موثر خواهد بود. علاوه بر این سناریوهای دیگری نیز برای این موضوع وجود دارد.پیام ساختمان: کدام یک از استان های کشور کمتر روی گسل زلزله واقع شده اند در اصطلاح کم خطر تر هستند؟بسیاری از استان ها روی گسل قرار دارند اما قسمت جنوب استان خوزستان ، بخشی از استان مرکزی، اصفهان، کردستان و آذربایجان غربی از جمله جاهایی هستند که لرزه خیزی کمتری از آنها انتظار می رود.