شهردار آینده و مشکلات تهران

گروه گزارش: با تغییراتی که در پس از انتخابات شورای شهر صورت گرفت اظهاراتی مبنی بر لزوم تغییر شهردار تهران به گوش میرسد. گرچه این منسب مسئولیتی خدماتی- اجتماعی به شمار میآید اما لزوم هماهنگی و تعامل بین دستگاهی برای این منسب آن را از سیاست ورزی و همراهی با سیاسیون دولت تازه بینیاز نمیکند. شهر تهران شهرداران بسیاری به خود دیده است؛ آنچه در بین تمامی آنان مشترک است، اهمیت سیاسی است که خود آنان نیز برای منسب خود قائل بودند. دلیل این برهان موضع گیریهایی است که هرکدام از آنان در حوادث سیاسی از جمله انتخابات ریاست جمهوری از سوی خود بیان میکردند. چنانچه تعدادی از آنان تا سطح کاندیدای ریاست جمهوری نیز مطرح شدند و یکی از آنان برندۀ این مبارزه شد. آنچه نمیتوان در آن شبهه ای وارد کرد جایگاهی است که سازمان شهرداری به واسطۀ برخورد رودررو با مردم از آن برخوردار است. آن هم در کلانشهر بزرگی چون تهران که 30 درصد جمعیت ایران را در خود جای داده است و الگوهای شهری و عملکرد در این کلانشهر مستقیم و غیرمستقیم، شهرهای دیگر نقاط کشور را تحت تأثیر قرار میدهد. به همین دلیل بسیاری این منسب را تریبونی برای تبلیغات سیاسی میدانند؛ پس دور نیست که شاهد تغییرات دیگری در شهرداری تهران باشیم. شهرداری و وظایفش در نبود نهادهای داوطلبانه که قسمتی از وظایف شهرداری را انجام دهند، بسیاری از وظایف شهری خواسته و ناخواسته به عهدۀ شهرداری قرار گرفته است. هرچند سیاستی چون «خانۀ محله» میتوانست در پی رفع این نقیصه برآید تا شاهد شهری باشیم که در آن سازمان شهرداری در تعامل با مردم به رفع معضلات شهری بپردازد، اما این سیاست آنگونه که مورد نظر طراحان آن بود مورد توجه مردم قرار نگرفت. اگر بخواهیم به وظایف شهرداری بپردازیم باید به سیاهۀ بلندی اشاره کنیم که از حوصلۀ این مقاله بیرون است و از توان یک نفر خارج است. اما بیشک جلوه گرترین وظیفۀ شهرداری، ساخت وسازهایی است که در سطح شهر صورت میگیرد. اتوبان های متعدد، پل ها و تقاطع ها، تونل ها، مترو و انبوه سازی در نقاط مختلف شهر و بیرون از آن. شهرداری تهران در این مدت هشت ساله تمام همت خود را صرف ساخت وسازهای شهری کرد- سه تونل، بزرگراه ها و تقاطع های متعدد –که در تبلیغات روزنامۀ همشهری (ارگان مطبوعاتی شهرداری تهران) این نکته نمود بسیاری دارد. بیشک شهروندان تهرانی شکرگزار زحمات مجموعۀ شهرداری برای این خدمات خواهند بود اما باید متذکر شد کار شهرداری نه تنها ساخت بزرگراه –وظیفه ای که دیگر شهرداران هم میتوانند ادامه دهند ضمن اینکه انتقادهایی هم به ساخت بزرگراه در مرکز شهر تهران وارد است- بلکه تعامل با مردم و تبدیل شهر به جایی برای زندگی انسان ها است. این در حالی است که مناطق مرکزی و جنوبی شهر با مشکلاتی چون فرسودگی بناهای ساختمانی و تراکم بالای جمعیت دست درگریبان اند که مجال زندگی را برای قشر متوسط و پایین جامعه تنگ کرده است. همان گونه که پیشتر اشاره شد وظیفۀ شهرداری خدماتی و اجتماعی است، ارتباط با شرکت های خصوصی طراحی شهری و مطالعات اجتماعی اولیه از وظایفی است که پیش از هر چیز باید مورد توجه قرار گیرد. شهر، محل تجمع، تقابل و تلاقی انسان، فضا و زمان است، شهرداری میبایست در ساخت و سازهایی که در تدارک دارد و بسیار مفید نیز است، به این مهم توجه داشته باشد و از نگاه مدیریتی یا مهندسی محض به شهر بپرهیزد. فردی که به عنوان شهردار آینده تهران انتخاب میشود باید منشاء تحول و حرکت های بنیادین باشد و بتواند با واقع بینی و تفکر، برنامه های خود را اجرایی کند. کسی که بتواند با تأکید بر نقش هویت ساز و تاریخی تهران فضایی مدرن، امن، ایمن و سلامت برای شهروندان ایجاد کند. شهر تهران و مشکلاتش! با تمام زحمات و قدم های مثبتی که شهرداران پیشین برداشته اند، شهر تهران همچنان گرفتار معضلات و بغرنج هایی است و چون هیولایی معضلات و مشکلات خود را بر دوش شهرهای کوچک اطراف و حتی کشور می اندازد. نکته ای که از اهمیت بسیاری برخوردار است معماری ساخت و سازها و فضای شهری است که به هیچ وجه وضعیت مطلوبی ندارد. فضای شهری تهران در حال حاضر خالی از هویت است و میتوان گفت نه تنها هویتی نمیدهد، بلکه هویت تاریخی و گذشتۀ آن را هم میگیرد. معماری شهری همۀ شهرها بخشی از هویت بومی و فرهنگی آنجا را نشان میدهد. گرچه با استفاده از ابزارهای قانونی و تصویب آیین نامه های شورای معماران و شهرسازان راهکارهایی برای این معضل اندیشیده شده اما طرح قانون قسمتی از کار است، آنچه اهمیت دارد پیروی و نظارت بر اجرا است. کابوس زلزله در کمین شهر تهران است، و هر از چندی با وقوع زلزله های کوچک و بزرگ در این کشور زلزله خیر، دگرباره این ترس کهنه سر باز میکند و مردم، رسانه ها و مسئولان را به واکنش وا میدارد. هرچند در دهه های گذشته استانداردهای ساختمان سازی کشور توسعه یافته اما تهران همچنان در برابر زمین لرزه بیدفاع است. این مسأله مقاوم سازی سازه های زیربنایی شهر و مناطق مسکونی را ضروری میکند. موضوعی که باید در اولویت مجموعۀ شهرداری و هر کسی باشد که شهردار آیندۀ تهران خواهد شد. تراکم بیش از اندازه، معضل دیگری است که گریبانگیر شهر تهران و به تبع بسیاری از شهرهای ایران شده است. مناطقی که زمانی تنها جوابگوی خانه های ویلایی بود، امروز به مجموعه ای از آپارتمان های قوطیکبریتی تبدیل شده و میزبان جمعیت کثیری است که تازه به پایتخت نقل مکان کرده اند. به جز مشکلات ناشی از پدیدۀ برخورد فرهنگی و خشونت، باری از مسائل شهری را بر روی دوش شهرداریها گذاشته و خود به معضل شهر تبدیل شده. امروزه از فقیر و غنی، پایتخت نشینان هر گوشه ای از این شهر را در طول و عرض زمین و سودی که میتوانند از آن ببرند میبینند. موارد سه گانۀ ذکر شده امراض عاجلی هستند که نیاز به طبیب حاذقی دارند که نه تنها با نسخه پیچیدن ها و شربت و قرص تجویز کردن، بلکه شاید با عمل جراحی بتوان بر آنان فائق آید. این است که نیاز به فردی جسور و توانا در برخورد با مشکلات و معضلات شهری تهران، بیش از پیش احساس میشود. چرا که مشکلات در ابتدا شکل گیری به تصاعد عددی بالا میروند اما هنگامی که ویروس در بدن قوام گرفت و نشانه های آن پدیدار شد هر تعللی باعث میشود این تصاعد عددی به تصاعد هندسی تبدیل شود. ناگریز از سیاست! گرچه از سیاست گریزی نیست و دست آخر هر که باشی و هر کجا باشی اگر تو به سراغ سیاست نروی سیاست به سراغ تو میآید. آن هم در حال و روز کشور ما که پیروزیهای تیم های ملی را هم به سیاست ربط میدهند. در بسیاری از نقاط جهان شهرداران با انتخاب مستقیم مردم شهر انتخاب میشوند. در بسیاری دیگر از جمله در کشور ما این روند به صورت غیرمستقیم صورت میگیرد. آنچه در اینجا غایب است نبود احزاب و گروه های و سیاست های شفاف است که همیار مردم باشد. از آن روی که این منسب بیشترین قرابت را با مردم دارد و شهروندان به صورت روزمره با سازمان شهرداری در ارتباط هستند. این شفافیت رکن رکین سیاست ورزانی است که سودای شهردار شدن دارند. این روزها سخن از اعتدال است و امید و تدبیر؛ شاید انتخاب شهردار آیندۀ پایتخت نخستین محک جدی برای سنجیدن این شعار باشد. در این میان تعدادی کاندیدا حضور دارند که بیش و کم نزد افکار عمومی شناخته شده هستند. با رویکار آمدن شورای جدید شهر تهران و مسئولیتی که در انتخاب شهردار بر عهدۀ آنان است به احتمال بسیار بالا در روزهای آینده شاهد تغییر شهردار تهران خواهیم بود. در این بین نام سه چهرۀ سیاسی بیش از همه به گوش میرسد: علی نیکزاد، محمدباقر قالیباف و محسن هاشمی. هر کدام از کاندیداها گروهی را در حلقۀ خود دارد و بیشک افق دید مشترکی با جمع همراه خود دارد. انتقاد اساسی که میتوان بدان داشت، فقدان برنامه و نبود شفافیت کافی در ارایۀ برنامه ها در برابر افکار عمومی است. چنانکه مردم شهر تهران که مخاطبان اصلی برنامه های شهردار جدید خواهند بود از برنامه های کاندیداهای شهردار آینده برای فائق آمدن بر معضلات سه گانۀ که ذکرش پیشتر رفت بیخبراند و انتخابات شهردار آینده چنان که باید در عرصۀ عمومی مطرح نشد. شهردار آیندۀ تهران به جز دست و پنجه نرم کردن با مشکلاتی چون ساخت و سازهای نااندیشیده، سازه های سست، تراکم بالای جمعیتی که در بالا ذکر آن آمد، با مشکلاتی دیگر زورآزمایی کند مشکلاتی چون خشونت، آلودگی و بهداشت شهری و حاشیه نشینان شهری سیستم حمل و نقل ناکارآمد که نیاز به تعامل با دیگر نهادهای شهری دارد. در این میان برای شهروندان تهرانی اینکه شهردار محترم آیندۀ از کدام گروه سیاسی از محلی از اعراب ندارد. آنچه اهمیت دارد برآمدن از مشکلاتی است که همه روزه شهروندان تهرانی تجربه میکنند. به هر روی برای شهردار آیندۀ تهران هرکه باشد پیشاپیش آرزوی موفقیت داریم.