تاثیر تکنولوژی بر معماری

سال هاست که معماری ایران در سایه تخت جمشید و میدان نقش جهان، با غرور خود را به جهانیان عرضه داشته و از هرگونه حرکت و بازاندیشی نو در روند معماری سر باز زده است. در دوران معاصر گروهی از معماران دست تمنا به سوی دنیای غرب گشوده و ابزار و آرایشان را صحیح ترین مسیر برای نیل به یک معماری درست معرفی کرده‎اند. بدون تردید نمیتوان بدون بررسی ویژگیهای معماری امروز و بار معنایی که از معماری در ذهن دست‎اندرکاران و حتی آحاد جامعه موجود است به راهکارهای ارائه شده از خارج این جامعه چه از معماری شرق و چه از دنیای غرب پرداخت و به نتیجه مطلوب دست یافت. در رابطه با نقش تکنولوژی در معماری و بهبود کیفیت آن با کتایون تقی زاده، دکترای معماری و دانشیار دانشکده معماری دانشگاه تهران، همچنین عضو شورای فناوریهای نوین ساختمانی، عضو هسته مرکزی قطب فناوری معماری دانشگاه تهران گفتگویی انجام داده ایم که در ادامه میخوانید:

پیام ساختمان: به نظر شما، چه راهی برای برون رفت از این معماری مغشوش، به ظاهر متکثر و ناپیوسته ایران وجود دارد؟

راهی که صرفاً ناگزیر به بازگشت مستقیم به معماری گذشته ایران نباشد و درعین حال وحدتی به وجود آورد که جوابگوی سازه های مدرن امروز باشد؟ ارتقای نقش تکنولوژی و سازه در معماری امروز ایران نیازمند بازنگری اساسی، اقدامات جدی و توجه دقیق در حوزه‎ها و موضوعات مختلف و بهره‎گیری از راهکارهای مناسب در هر مورد میباشد. دستاوردهای ارائه شده میتواند مبنای شکل‎‎گیری، انتخاب روش و تصمیم‎گیری در زمینه‎های مبانی نظری معماری، طراحی معماری و نگرش آن به تکنولوژی و سازه در جهت ایجاد انگیزه برای ابتکار و خلاقیت با استفاده از شناخت صحیح و درک عمیق سازه و توجه دقیق به نقش آن در شکل‎گیری اثر معماری قرار گیرد. مطلق انگاشتن معماری سنتی در مواردی موجب پرهیز از نوآوری یا محدود کردن نوآوری در قالب احترام به سنت‏ها گردیده و هدف معماری که بهتر کردن شرایط و محیط زندگی انسان است، کنار گذاشته میشود و این اگر به معنای انحطاط و سقوط معماری نباشد، به معنای رخوت، بیحرکتی و عدم انطباق آن با شرایط زمان خویش است. شاید کمال مطلوب آن باشد که در این زمینه به یک تعالی بین سنت و نوآوری دست یابیم.

پیام ساختمان: تکنولوژی چه خدمتی به معماری کرده و در مقابل چه محدودیت هایی برای آن به وجود آورده است؟

ابداعات تکنولوژیکی یکی از مهم‎ترین نیروهای تأثیرگذار بر تغییرات معماری میباشند. امروزه ابداعات و نوآوریهای تکنولوژیک نیروی موثر و بااهمیتی در توسعه و طراحی محیط شناخته شده اند. جوامع کنونی علاقه مندی خود را به ابداعات جدید و تکنولوژیهای برتر که زندگی آنها را از ایمنی بیشتری برخوردار نموده و زندگی را تسهیل مینماید، نشان داده‏اند. تکنولوژی به طور مستقیم و غیرمستقیم زندگی روزمره انسان را تحت تأثیر قرار میدهد و به نوعی با زندگی انسان‏ها عجین شده است. اما تأثیر تکنولوژی بر معماری جوامع مختلف در جهان یکسان نبوده و پاسخ‎های ارائه شده از سوی جوامع، در مواردی قدرتمند، پایدار و موثر و در مواردی ناقص، غیر موثر و انفعالی بوده است.

در بسیاری از موارد نوآوریهای تکنولوژیکی در معماری نتیجه انتقال تکنولوژی است و کاربرد مصالح و تکنیک‏ها و روش‏های ساخت در ابتدا برای استفاده در دیگر زمینه‏ها توسعه یافتند. تکنولوژی نه تنها روش های ساختن را در موارد متعدد تسهیل کرده و آن را امکان پذیر ساخته، بلکه در عرصه های جنبی نیز راه هایی گشوده و میگشاید که نویدهای بسیار برای آینده معماری به همراه دارد. استفاده از کامپیوتر در معماری، هم اکنون مفهوم فرا دو بعدی شهر را در اذهان بیشمار پدید آورده و این اطمینان وجود دارد که در آینده ای نزدیک انقلابی در مفاهیم معماری پدید خواهد آورد. تصاویر معروف به انیمیشن که قادر است فضاهای هر پروژه معماری را قبل از تحقق تا میزانی قابل قبول و نزدیک به واقعیت نشان دهد، سرمنشأ یکی از این نویدهاست. اما محدودیت های تکنولوژی ناشی از طرز تفکر و نگرش به آن است. در نگاه اول، تکنولوژی، ابزارها و ماشین‏آلات به نظر میآید، ولی با تعمق در متون علمی و فلسفی پیرامون تکنولوژی مشخص میشود که تکنولوژی دامنه وسیع تری را در برمیگیرد، از جمله شیوه تفکر و نگرش به موضوع، فرآیند و شیوه و روش انجام و نتیجه و اثر نهایی که در معماری، تفکر و مبانی نظری، شیوه و فرآیند طراحی و ساخت، مصالح، ابزارها و ماشین‏آلات و سرانجام اثر نهایی را در برمیگیرد. از این رو هم شامل عناصر مادی است و هم فعالیت های انسانی و مجموعه این دو سبب ایجاد و احداث آثار معماری میشود. در نتیجه محدودیت های تکنولوژی با تغییر نگرش نسبت به آن و هماهنگ کردن آن با شرایط فرهنگی، اقلیم و ... هر کشور قابل برطرف کردن است.

پیام ساختمان: به نظر شما تکنولوژی باعث شده معماری ما از معنویت فاصله بگیرد؟

جریان داشتن احساس آرامش و امنیت در فضای زندگی شهری و بناهای ساخته شده در معماری گذشته ایران به خوبی مشهود است و نسبتی میان جامعه، مردم و معماری سنتی وجود داشته است. معماران آن زمان با بهره‎گیری از یک هارمونی مناسب همانند یک موسیقی آرام و با استفاده از ریتم، تکرار، خطوط افقی و تناسب اجزا، این فضا را هماهنگ ساخته اند. در این نوع از معماری بیش از همه موارد به الگوهای معنایی که بتوانند در ایجاد حس مکانی موثر باشند، پرداخته شده است. معمارانی شکل‎دهنده چنین طراحیهایی بوده‎اند که در پی آفرینش اثری هنری و پر محتوا از مفاهیم و اندیشه‏های معنوی بوده و توانسته‎اند تحولی جوابگوی نیازهای عملکردی یک فضای معماری ایجاد نمایند. این معماری با درک خاصی از زیباییشناسی که در عین کاربردی بودن، شاخصه‏های یک اثر هنری را بر دوش میکشد، شکل گرفته است. مقرنس‏ها و کادربندیهای موجود در فضای هشتی یک مدرسه تا ورودی یک مسجد گواهی بر تحقق این ویژگی میباشد. ظرافت و دقت در کاشیکاریهای بدنه یک مدرسه یا مسجد به اندازه روابط حرکتی و نحوه تقسیم‏بندی فضا مهم بوده و بیانی شاعرانه و رازگونه از معماری چنین فضاهایی ارائه نموده است.

تحقیقات و بررسیهای انجام شده نشان میدهد که از معماری سنتی دو مفهوم متفاوت حاصل میشود؛ اولین مفهوم، مفهوم ساختاری آن یعنی استفاده کاملاً بهینه از مواد و مصالح است. معماران در گذشته آنچه را که در محل اجرای ساختمان وجود داشت، استفاده مینمودند. این اصل، ارزش‏ها و زیباییهایی مانند خودبسندگی یا حداقل‏گرایی را برای ساختمان‏های سنتی به ارمغان میآورد. مفهوم دوم اختصاص به سنت و فرهنگ جامعه داشته و در واقع مبتنی بر اتصال بین معماری و فرهنگ در معماری ایران بود. علت فاصله معماری امروز ایران از معنویت با توجه به مطالب فوق عدم توجه به فرهنگ و نیازهای انسانی است. در واقع طراحان هیچ گاه نمیدانند برای چه کسانی طراحی میکنند تا نیازهای آنها را تأمین کنند. یک طراحی اصولی و کاملاً کارآمد که بتواند نیازهای جامعه و افراد را تأمین کرده و از نظر الگوهای ساختاری نیز پاسخی صحیح و مناسب ارائه دهد را میتوان اثری قابل قبول معرفی کرد، اما این فضا باید بتواند در کنار نیازهای روحی جامعه، به مفاهیم معرفتی و معنایی که ذهن و اندیشه انسانی را ارضا میکند، پاسخی مناسب ارائه دهد. انسان تکنولوژیک جهان امروز در کنار فضاهایی جهت کشف و اختراعات جدید نیازمند مکانی است که در خور رشد فکری انسان قرن حاضر بوده و بستری مناسب برای شکوفایی ذهنی را مهیا سازد.

پیام ساختمان: چگونه میتوان از تکنولوژی و معنا و محتوا همزمان در یک سازه استفاده کرد؟

جوامع امروزی از نظر اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و تکنولوژیکی همواره در حال تغییر میباشند. تغییر اجتناب‏ناپذیر بوده و تنها چیزی که غیرقابل تغییر میماند، نفس تغییر است. مانند تمامی جنبه‏های زندگی مدرن، معماری نیز برای آنکه پایدار، مفید و مناسب باقی بماند باید در برابر چنین تغییراتی پاسخی مناسب ارائه دهد. معماری همچنین باید در برابر قوانین و مقررات مباحث جدیدی مانند ایمنی، حفظ محیط زیست و انرژی و حتی امنیت فردی در فضای معماری نیز پاسخ مناسب داشته باشد.از آنجا که معماری ما از مثلثی با سه رأس هویت ملی، دینی و تکنیکی تشکیل شده و منشأ هویت ملی و فرهنگی، ایران، منشأ هویت دینی و ارزشی آن، اسلام و منشأ تکنیک، در گذشته دستاوردهای معماری سنتی و امروزه دستیابی و استفاده از تکنولوژی روز جهان است، بنابراین باید توازن در این مثلث حفظ شود و همه اجزای آن با هم رشد کنند. برای حفظ اصالت کهن معماری ایرانی، معادله باید از میان این سه عنصر بگذرد تا حل شود و آینده ای روشن و مطمئن تعریف نماید.