هزینه از یارانه سبقت گرفت

رضا گلین شریف دینی: همزمان با عزم وزارت نیرو برای اصلاح و منطقی کردن قیمت آب و برق، مطابق با مصوبه مجلس شورای اسلامی برای نخستین بار یک بند جدید به قبوض برق مشترکان اضافه شده است که مطابق آن هر مشترک به ازای مصرف هر کیلووات ساعت برق باید مبلغ 30 ریال به عنوان عوارض مصرف برق پرداخت کند. وجوه حاصله به حساب شرکت توانیر نزد خزانه داری کل کشور واریز و عین وجوه دریافتی صرفاً بابت حمایت از توسعه و نگهداری شبکه های روستایی و تولید برق تجدیدپذیر و پاک هزینه می شود. پیام ساختمان اثرات اجرای این طرح را در گفتگو با مردم و کارشناسان بررسی کرده است. درست مصرف کنیم قیمت برق در کشور ما بسیار ارزان است، هزینه ای که یک خانواده متوسط ایرانی برای مصرف برق پرداخت می کند به طور متوسط 11 هزار تومان است حالا اگر این مبلغ 15 هزار تومان شود تأثیری به حال مردم ندارد. جواد رضایی، کارمند یکی از ادارات دولتی می گوید: «به علت پایین بودن قیمت انرژی در کشور، صرفه جویی حالت طنز پیدا کرده و افزایش ناچیز هزینه های برق انگیزه ای برای مردم باقی نمی گذارد. در حالی که برای نهادینه شدن فرهنگِ صرفه جویی لزوماً باید قیمت حامل های انرژی افزایش پیدا کند. گام اول هدفمندی یارانه ها کمک بزرگی بود، ولی از آنجا که این طرح به طور کامل اجرا نشد، به مرور زمان تاثیرات خود را از دست داده است.» وی تاکید می کند: «در کشورهای اروپایی مالیات بر مصرف انرژی را از مردم می گیرند، یعنی وقتی نفت از خارج وارد می شود، مالیات آن را مردم می پردازند. ولی در کشور ما موضوع برعکس است؛ مردم علیرغم مصرف زیاد انرژی، تنها بخش اندکی از هزینه ها را تقبل می کنند! به نظر من دولت به جای 30 ریال عوارض برق باید حداقل 30 تومان از مردم دریافت کند. البته اگر همین عوارض 30 ریالی در کنار قیمت برق به تدریج افزایش پیدا کند، تاثیر خوبی در اصلاح الگوی مصرف و صرفه جویی انرژی دارد. شکی نیست که قیمت برق هم اکنون بسیار ارزان است ولی برای اینکه سریع تر به اهداف صرفه جویی ملی و توسعه اقتصادی نزیک شویم، لزوماً باید قیمت برق افزایش یابد.» در نظر داشته باشید در ساعات پیک مصرف، استفاده از یک سری تجهیزات اجباری است، در این صورت باید برای مصارف عمومی مثل آسانسور، قوانین خاصی در نظر گرفت. رضایی با اشاره به این موضوع می گوید: «نباید قانون افزایش قیمت برق در خصوص تجهیزات عمومی اعمال شود زیرا امکان صرفه جویی در این بخش وجود ندارد. البته در بخش صنعت و تولید هم افزایش هزینه های انرژی آسیب رسان است.» یارانه جوابگوی هزینه نیست آیا افزایش هزینه های آب و برق از طریق واریز یارانه به حساب مردم جبران می شود؟ اگر این سؤال را از مردم شهرنشین بپرسید بدون شک پاسخ اکثریت آنها منفی خواهد بود. البته داستان روستانشینان متفاوت است. مهناز درخشان، دانشجوی ارشد رشته مدیریت می گوید: «در شرایط فعلی نباید یارانه پرداختی به مردم افزایش پیدا کند زیرا بسیاری از مردم را تنبل و بی مسئولیت بار می آورد این موضوع در دهک های پایین جامعه و به خصوص در شهرستان ها به وضوح قابل مشاهده است. کارگران و کشاورزان از این دسته هستند که افزایش یارانه های انرژی انگیزه کار و تولید را در آنها از بین می برد. ضمن اینکه افزایش یا کاهش یارانه های انرژی در دهک های بالا و مرفه جامعه، تاثیر چندانی ندارد. بنابراین اگر یارانه به بخش تولید و صنعتگرانی که تولید کننده دستگاه های تاسیساتی هستند اختصاص یابد، سریع تر به اهداف صرفه جویی ملی و توسعه اقتصادی دست خواهیم یافت.» وی تاکید می کند: «چالش اساسی دولت نهادینه شدن فرهنگ صرفه جویی است. بسیاری از سیستم ها و لوازم تأسیساتی، قدیمی و پرمصرف هستند و مردم توان تغییر آنها را ندارند. به نظر می رسد اگر مبالغ مورد نظر برای افزایش یارانه، به اصلاح سیستم های تأسیساتی خانگی اختصاص یابد، نتیجه بخش تر خواهد بود؛ کار قشنگی که دولت در بخش روشنایی انجام داد تأثیر زیادی در کاهش مصرف برق داشت. بنابراین دولت به جای اینکه یارانه را به بخش مصرف بدهد به صنعت اختصاص داد تا لامپ های کم مصرف را با قیمت مناسب عرضه کنند و نتیجه این شد که مردم با خرید این لامپ ها هزینه سیستم روشنایی منازل خود را کاهش دادند. به اعتقاد درخشان، طرح مراجعه خانه به خانه برای بازدید و اصلاح تجهیزات تأسیساتی موفق نیست زیرا اگر قرار باشد هر کدام از دستگاه های برقی منزل تعویض شود، هزینه مضاعفی بر مردم تحمیل می شود. هر خانواده برای این کار حداقل باید 10 میلیون تومان هزینه کند، درحالی که قیمت تجهیزات برقی قدیمی حداکثر دو میلیون تومان هم نمی شود. از طرف دیگر اگر 10 میلیون تومان را در یک بانک پس انداز کند در بدترین شرایط ماهیانه 100 هزار تومان سود دارد ولی آیا این تجهیزات برقی در ماه 100 هزار تومان هزینه برق دارند؟ بنابراین تعویض دستگاه های برق به سهولت امکان پذیر نیست و به جای این کار باید کارخانه های تولید لوازم خانگی حمایت شوند تا لوازم استاندارد تولید کنند و مردم با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی خود نسبت به تعویض تجهیزات برقی اقدام کنند. در حال حاضر درصد بالایی از جمعیت کشور ایران را زوج های جوان تشکیل می دهند که برای شروع زندگی خود نیازمند لوازم خانگی جدید و استاندارد هستند. بنابراین اگر یارانه به بخش صنعت اختصاص یابد، با تولید لوازم خانگی استاندارد، بخش عظیمی از خریداران نسل جوان می توانند در صرفه جویی مصرف انرژی سهیم شوند. هدفمندی اجباری نمی خواهیم به نظر می رسد افزایش قیمت حامل های انرژی تنها برای خانواده های متوسط و فقیر جامعه که شرایط اقتصادی خوبی ندارند مفید بوده و باعث گرایش آنها به سمت صرفه جویی خواهد شد ولی برای خانواده های مرفه جامعه این کار تأثیر زیادی ندارد. نوشین سماواتی، خانه دار می گوید: «ما با دریافت عوارض و هر گونه افزایش قیمت برق مخالفیم زیرا این کار فضای جامعه را دچار التهاب کرده و باعث افزایش سایر هزینه ها خواهد شد. ما خانواده کوچکی داریم ولی نسبت به گذشته قیمت برق ما افزایش چندبرابری داشته است. در حالی که قبل از هدفمندی یارانه های انرژی، قبض برقی که برای ما صادر می شد حداکثر 50 هزار تومان بود ولی اکنون از 150 هزار تومان پایین تر نمی آید. این در حالی است که ما اکثر لوازم برقی منزل را تعویض کرده و بیشتر صرفه جو شده ایم. تصور می کنم قانون در این خصوص به درستی اعمال نمی شود.» وی ادامه می دهد: «ما جزو کسانی بودیم که از دریافت یارانه انصراف دادیم تا خانواده های نیازمند از آن استفاده کنند ولی واقعیت آن چیزی نبود که مسئولان وعده داده بودند. تا آنجا که من اطلاع دارم در بین بستگان و همسایه های نزدیک، کسی از اختصاص یارانه راضی نیست، از نظر آنها یارانه باید به بخش صنعت و انرژی تعلق می گرفت تا شاهد افزایش قیمت مایحتاج عمومی نباشیم.» این خانم خانه دار با تاکید بر بازگشت قیمت ها به قبل از هدفمندی می گوید: «دستگاه های برقی منزل ما از بهترین و صرفه جوترین دستگاه هاست و خودمان هم در مصرق برق صرفه جویی می کنیم و تاکنون به خاطر افزایش قیمت قبوض اعتراضی نداشتیم ولی احساس می کنیم این مسئله به ما تحمیل شده است. من بعد از هدفمندی یارانه ها سماور برقی را جمع کردم و روی اجاق گاز چایی دم می کنم و ماشین لباسشویی را هفته ای دوبار روشن می کنم ولی در عمل شاهد افزایش هزینه های مصرفی برق هستم. انتظار داریم دولت کاری کند که مردم راحت تر زندگی کنند.» به اعتقاد سماواتی، در کشور ایران مصرف متعادل معنا ندارد و نمی توان فقیر و غنی را به درستی از هم تشخیص داد. برای نهادینه شدن فرهنگ صرفه جویی باید به صورت ریشه ای و از طریق رسانه ها فرهنگ سازی شود و مردم نه با زور، بلکه با آموزش توجیه شوند که مدارس و دانشگاه ها برای شروع کار بسیار مناسب هستند. مسکونی و تجاری یکی است مسئولان قبل از اینکه کاری را انجام دهند خود را جای یکی از اقشار متوسط جامعه تصور کنند، آیا با این قیمت ها می توانند زندگی کنند یا خیر؟ مهرشاد نوری، صنعت کار در و پنجره ساختمانی می گوید: «ما باید هزینه های انرژی را متناسب با توان مالی مردم افزایش دهیم زیرا همه بخش های کشور به نوعی با هم مرتبط هستند ولی از آنجا که تصمیمات مدیریتی در کشور ما از ثبات لازم برخوردار نبوده و ضمانت اجرایی ندارد در کوتاه مدت اثرات خود را از دست می دهد. به نظر من تفاوت محاسبه مصرف برق در بخش مسکونی و تجاری درست نیست زیرا در هر دو مکان انسان هایی زندگی می کنند که برای ادامه حیات نیازمند امکانات هستند و نمی توان آنها را از استفاده جدیدترین تکنولوژی های روز دنیا منع کرد.» وی با ناعادلانه خواندن قیمت حامل های انرژی می گوید:«به عنوان صنعتکار، حمایت خاصی از طرف دولت دریافت نکردم و همیشه از بابت عدم انجام تعهدات در موعد مقرر نگران هستم. کاش می شد اندکی از مبلغ یارانه ها میلیاردی را به ما می دادند تا تجهیزات مدرن را با حداقل قیمت در اختیار مردم قرار دهیم.» دولت از خودش شروع کند باید بپذیریم توسعه بخش برق در مقایسه با آب به سرمایه گذاری بیشتری نیاز دارد، بنابراین مبلغ در نظر گرفته شده برای مشترکان به نسبت مصرف برق آنها ناچیز بوده و در مقایسه با سایر کشورها، قیمت حامل های انرژی در کشور ما تقریباً رایگان است. کوروش سلیم پناه، کارشناس و پیمانکار پروژه های ساختمانی معتقد است: «افزایش هزینه های انرژی مختص تمام بخش های آب، برق و گاز است ولی از آنجا که مجلس در حال حاضر موافق اجرای این طرح نیست با تاخیر مواجه شده است. به نظر این صنعتگر، دریافت عوارض به نوعی دور زدن قانون است زیرا وزارت نیرو در حال حاضر به پیمانکاران برق بدهکار است و از طرف دیگر سالانه حداقل 8 درصد به مصرف برق کشور اضافه می شود. بنابراین دریافت عوارض می تواند بخشی از هزینه های فعلی را جبران کند.» سلیم پناه با تاکید بر هدفمند شدن افزایش هزینه های برق و آب می گوید: «دولت باید از خودش شروع کند و بعد برای مردم نسخه بنویسد. ما در حال حاضر شاهد اتلاف فراوان انرژی در شبکه های فرسوده آبرسانی هستیم و اماکن دولتی بیشترین مصرف انرژی را دارند بدون اینکه کنترلی در این خصوص اعمال شود. از طرف دیگر باید به سمتی برویم که استفاده از انرژی های نو در اولویت قرار گیرد تا هر خانواده بدون دخالت دولت، مسئول مستقیم مصرف انرژی باشد، در این راستا، اختصاص عوارض برق به توسعه انرژی های تجدیدپذیر اقدام خوبی است.» به اعتقاد این پیمانکار ساختمانی، وزارت نیرو خصوصی سازی را جدی نگرفته است. در حال حاضر بزرگ ترین معضل، احداث نیروگاه ها در ابعاد بزرگ است بدون اینکه به تمام جوانب کار توجه شود. با این کار هزینه زیادی برای انتقال انرژی صرف می شود. در کشورهای دیگر ساخت نیروگاه های کوچک در اولویت قرار دارد تا در صورت بروز هر گونه حادثه، برق تعداد زیادی از شهرها به یک باره قطع نشود. کشور عراق به این موضوع توجه کرده و تولید نیروگاه های کوچک 10 تا 25 مگاواتی را در دستور کار قرار داده است. بنابراین وزارت نیرو باید در وهله اول نیروگاه های تولید برق را اصلاح کند و در مرحله بعد طلب پیمانکارها را بدهد، در غیر این صورت کارها به درستی انجام نخواهد شد. عوارض درست هزینه شود آیا طرح های تولید و توسعه انرژی های تجدید پذیر تاکنون در کشور بررسی شده است؟ در صورت مثبت بودن، نقاط ضعف و قوت آنها چیست؟ آیا مشخص شده؛ بودجه ای که در سال از طریق عوارض برق تهیه می شود در کجا، چگونه و توسط چه کسانی مصرف می شود و... دکتر عبدالرزاق کعبی نژادیان، استاد دانشگاه و کارشناس انرژی های نو می گوید: «دولت قبل از اجرای این طرح می تواند پروژه های مربوط به انرژی تجدیدپذیر را مورد بررسی قرار داده و میزان سود و زیان طرح را مشخص کند. همچنین مناطق مستعد و نیازمند کشور به استفاده انرژی های تجدیدپذیر شناسایی شود. در جاهایی که انرژی ارزان از طریق نیروگاه های آبی به دست می آید، لزومی برای استفاده از انرژی های تجدیدپذیر وجود ندارد و به جای این کار باید راندمان نیروگاه ها را افزایش داد. این عوارض باید در یک صندوق مشخص قرار گیرد و چگونگی مصرف آن تحت کنترل باشد. ضمن اینکه عوارض در نظر گرفته شده برای مشترکان باید در اختیار شرکت هایی قرار گیرد که از تخصص کافی برخوردار بوده و در قبال کار خود پاسخگو هستند. بسیاری از شرکت های فعال در بخش انرژی های تجدید پذیر تخصص کافی ندارند و تنها بازار را خراب می کنند. در شرایط فعلی واگذاری کار بدون توجه به چگونگی اجرا و سوابق مجریان شرایط را برای عده ای سودجو فراهم می کند و از اهداف مورد نظر فاصله می گیریم. بدون تردید انجام بررسی های قبلی و استفاده از نظرات کارشناسی می تواند به موفقیت طرح بزرگ اصلاح الگوی مصرف و تغییر ذائقه مشترکان برق کمک کند.