سقوط یک امپراتوری

گروه تأسیسات: در میان آگاهان و کارشناسان اقتصادی کم نیستند کسانی که آرزو کنند کاش ایران هیچگاه نفت نداشت. کسانی که مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را هم به ثروت ملی گره می زنند که از ابتدای قرن بیستم استعمار، استثمار و استبداد را برای ایرانیان به ارمغان آورده است. بدون مجادله در این ادعا گویا آرزوی این کارشناسان دارد رنگ واقعیت به خود می گیرد. کاهش اخیر قیمت نفت در بازارهای جهانی و کاهش سهم اوپک از تولید نفت و درعین حال کاهش تقاضای جهانی آن هم با وجود ظهور قدرت های اقتصادی مانند چین، هند و برزیل این گمانه را قوت بخشیده که کشورهای تولیدکننده نفت که بیشتر آنها تنها همین کالا را برای عرضه در بازارهای جهانی دارند باید چاره ای دیگر برای رونق اقتصادی خود کنند که جوابگوی سطح زندگی بالا و پرمصرف شهروندانشان باشد. انرژی های نو جایگزین می شوند چالش سقوط 50 درصدی قیمت نفت بسیاری از کشورهای تولیدکننده مانند روسیه را به این فکر انداخته که می باید فکر دیگری برای کسری بودجه کرده و خود را از وابستگی به گاز و نفت رها کنند. بسیاری شرایط روی داده را تغییر پارادایمی در رویکردها به انرژی جهان ارزیابی می کنند و می گویند که شاید برای سال ها و شاید دهه های آینده دیگر جهان رنگ نفت بشکه ای 100 دلار را به خود نخواهد دید زیرا نه تنها منابع جدیدی در کف اقیانوس های و دریای شمال کشف شده است بلکه دیگر با شرایط تکنولوژیک و اقتصادی دهه 70 فاصله گرفته ایم. دهه ای که رشد قیمت نفت چالش های اقتصادی و سیاسی برای جهان به همراه آورد. این موضوع هنگامی پررنگ تر می شود که نگاهی به آمارهای بهره وری و صرفه جویی و همچنین رشد انرژی پاک در کشورهای صنعتی همچون آمریکا، ژاپن و آلمان بیندازیم. مصرف ایالات متحده و اروپا به دلیل آنچه بهره وری چشمگیر وسایل نقلیه خوانده می شود در حالت متعادلی قرار گرفته است و نسل جدید شهروندان این کشورها میزان کمتری اتومبیل خریداری می کنند و از آن مهم تر اینکه کمتر از اتومبیل های شخصی استفاده می کنند. طبق گزارش HIS Automative، تولید جهانی خودروهای برقی (هیبریدی) از 13 هزار و 866 خودرو در سال 2010 به 242 هزار و 75 خودرو در سال 2013 افزایش یافته است. این موسسه پیش بینی می کند این رقم در سال 2014 به بیش از 403 هزار خودرو برسد که در مقایسه با سال گذشته میلادی 67 درصد افزایش نشان می دهد. تعداد کل خودروهای هیبریدی در جهان از 100 هزار دستگاه در ابتدای 2012 به 405 هزار خودرو در ابتدای 2014 رسید. بیشتر این خودروها در امریکا (174 هزار)، ژاپن (68 هزار) و چین (45 هزار) تردد می کنند. خودروسازان بزرگی مانند جنرال موتورز برنامه تولید یک میلیون خودروی پیل سوختی هیدروژن پایه را دارند که چنانچه محقق شود رقم قابل توجهی در مصرف بنزین صرفه جویی می شود. البته رشد طبقه متوسط دوستدار اتومبیل شخصی کشورهایی مانند چین و هند به نوعی جایگزین آن نسل دوستدار اتومبیل آمریکا و کانادا شده است (در حال حاضر چین مقام نخست را در مصرف نفت از آمریکا ربوده است) اما رشد اقتصادی آسیا در سال های اخیر با کاهش روبه رو بوده و در بین کارشناسان در مورد خیز دوباره این کشورها اختلاف نظر وجود دارد. بهره وری و صرفه جویی سوخت از ساختمان ها و آشپزخانه های منازل گرفته تا کارخانه ها و نیروگاه ها درخواست مصرف سوخت را بسیار کاهش داده است. نگاهی به کارنامه کشورهایی مانند آلمان و ژاپن در ده سال گذشته بسیار آشکارساز است. این بهره وری را در شهرسازی و آسفالت کشی راه ها و تولید چرخ ماشین ها نیز می توان مشاهده کرد. به نظر می رسد نزول قیمت نفت در این دوره اولین نشانه از سیاست ها و برنامه های کشورهای جهان برای اقتصاد سبز و استفاده از منابع تجدید پذیر باشد. کشورهایی که زمانی تمام نفت جهان را می بلعیدند امروز اشتهای کمتری پیدا کرده اند. آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی نیز مؤید همین موضوع است. آینده نفت بر اساس فرضیاتی با در نظر گرفتن اکتشافات تازه در دریای شمال که اکنون با استفاده از تکنولوژی شکافت هیدرولیکی امکان پذیر شده است و همچنین منابع دست نخورده قطب شمال دورنمای انرژی تا چند دهه بعد ادامه خواهد یافت. گرچه سهم مصرف نفت خام در میان دیگر سوخت ها در بازار کاهش خواهد یافت. بر اساس برآوردها نفت جهان تا پایان 2012 میلادی حدود 1668.9 میلیارد بشکه بوده که با توجه به مصرف روزانه حدود 90 میلیون بشکه نفت در جهان (سالانه 33 میلیارد بشکه) این ذخایر تا حدود 50 سال دیگر پاسخگوی نیازها خواهد بود. به این ترتیب جهان می باید در فاصله سال های 2030 تا 2050 در آستانه قرار گرفتن در شرایط پسانفتی باشد. از نظر ارزش گرمایی، ذخایر بیشتری از زغال سنگ نسبت به مجموع ذخایر نفت خام و گاز طبیعی وجود دارد. در پایان سال 2010، بزرگ ترین ذخایر زغال سنگ تاکنون متعلق به آمریکا بوده است که به همراه ذخایر کشورهای روسیه، چین، هند و استرالیا، سه چهارم کل ذخایر زغال سنگ جهان را تشکیل می دهند. در 10 سال گذشته، زغال سریع ترین رشد را در بین سوخت های فسیلی داشته است. همچنین علاوه بر صرفه اقتصادی اش، دورنمای آینده آن به رقابت دیگر منابع تولید برق مانند گاز (به عنوان اولین رقیب) و انرژی هسته ای و محدودیت ناشی از سیاست های کاهش آلودگی کربنی و هزینه ای که این سیاست ها اعمال می کند و امنیت انرژی بستگی دارد.ادامه این مطلب را در نشریه پیام ساختمان شماره 200 مطالعه بفرمایید