رویکرد اجتماعی در مدیریت آب

گروه تأسیسات: مدیریت منابع طبیعی ابعاد مختلفی دارد که بر یکدیگر نیز تأثیرگذار هستند و درنتیجه حل مسائل این حیطه نیز نیاز به درک متقابل از ابعاد فنی، طبیعی و اجتماعی آن دارد. متخصصان سنتی همچنانکه تاکنون ساختار آموزشی و درک آکادمیک از مشکلات محیط زیست ایجاب می کرد تنها بر دو جنبه طبیعی و فنی این مشکل تأکید داشتند اما تحولات محیط زیستی دهه اخیر در بعد جهانی کارشناسان را به جنبه اجتماعی مدیریت منابع طبیعی و به ویژه مدیریت آب حساس کرده است. ابعاد مختلف مدیریت آب برای رویکردی جامع به مسئله آب باید چهاراصل بدیهی را پذیرفت: نخست اینکه بر پیچیدگی و چندوجهی بودن مسئله و راه حل آن صحه گذاشت. دوم زمینه نسبتاً محلی درعین حال ارتباط آن با سطوح بالاتر ملی و منطقه ای را پذیرفت و سوم اینکه بر لزوم رویکرد چندوجهی برای حل مسئله تأکید کرد و چهارم اینکه ارتباط مطمئنی میان رشته ها و جنبه های مختلف مسئله ترسیم نمود. لازمه چنین تغییر رویکردی به ویژه در برابر مسئله آب در کشورمان و همچنین منطقه خشک خاورمیانه نیازمند تغییر مدیریت از ملاحظات صرفاً فنی به مباحث اجتماعی-سیاسی است. سیاسی ازاین جهت که به دلیل طبیعت مسائل زیست محیطی و منابع طبیعی در بیشتر موارد از مرزهای کشورها فراتر می رود و کشورهای یک منطقه را درگیر خود می کند ، ازاین رو دیپلماسی انرژی و ارتباط سیاسی برای حل مسائل آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مدیریت آب در منطقه بحران زده ای که اسیر جنگ شده است (که خود بر مسائل زیست محیطی تأثیرگذار خواهد بود) بر پیچیدگی این موضوع بیش ازپیش افزوده است. منطقه خاورمیانه امروز که کشور ما در مرکز آن قرار دارد دچار این پیچیدگی شده و عجیب نیست که امروز بزرگ ترین مشکلات محیط زیستی نیز در همین منطقه روی می دهد. چنانکه پیش تر گفته شد مدیریت آب نیازمند رویکردی چندوجهی است که در جدول زیر تشریح شده است. در این جدول سه بعد فنی، مدیریتی و اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مسئله از یکدیگر تفکیک شده وسایل و راهکارهای اعمال هرکدام ذکرشده و دامنه عملکردی هرکدام تشریح شده است. بعد شیوه اعمال دامنه عملکرد بعد فنی زیرساخت های تکنولوژیک و فیزیکی شکل فیزیک و تکنولوژیک مسئله بعد مدیریتی مهارت ها، مقررات و مدیریت نهادها، مؤسسات و سازمان های مدیریتی بعد اجتماعی-سیاسی-اقتصادی قوانین، سیاست ها، تنظیمات و محرک ها ساختارهای حکومتی و اجتماعی (در سطح محلی و فراتر از آن) بعد اجتماعی و فرهنگی مدیریت آب پژوهش های مختلف نشان داده است که بدون در نظر گرفتن جنبه های فرهنگی و اجتماعی جامعه و بدون کوشش ها برای اصلاح ساختار آموزشی و ایجاد محرک ها بسیار بعید است که مدیریت منابع آبی به موفقیت برسد. به همین دلیل در هر ابتکاری مانند روش های آبیاری، آب رسانی، بهداشت باید عنصر جامعه و آموزش و تصحیح رفتارهای جمعی را وارد کرد. نشانه ای از موفقیت آمیز بودن این عنصر را در طرح هایی که سازمان بهداشت جهانی (WHO) به سرانجام رسانده است، می بینیم. یکی از این طرح های موفقیت آمیز با نام اختصاری PHAST به دگرگون سازی آبیاری و بهداشت به شیوه مشارکت آمیز تأکید دارد. این طرح به روش های مشارکت آمیز و تشویقی برای صرفه جویی و بهره وری در مصرف آب اشاره دارد و روش هایی مانند ایجاد عزت نفس، برنامه ریزی، ایجاد حس مسئولیت، ایجاد انجمن و سازمان های قدرتمند و همچنین تدابیری برای حل مشکلات به صورت مشارکتی را به مردم یاد می دهند. همچنین طرح PHAST باعث افزایش آگاهی در مورد سلامت شده و رفتارهای بهداشتی، آبیاری و آب رسانی را تغییر می دهد؛ به این صورت که با تشویق به مشارکت و ایجاد حس تعلق جمعی، خودآگاهی و سازماندهی مشارکت جمعی را تشویق کرده و افزایش می دهد. نتیجه این طرح ها بسیار موفقیت آمیز بوده ،به گونه ای که کارآیی و بازدهی تکنولوژی های آبیاری به همراه استفاده از این روش ها چند برابر افزایش یافته است. آنچه بایسته است در این سطح مدنظر قرار گیرد اینکه این روش ها در تمام سطوح از خانه داری گرفته تا مصارف کشاورزی و اقتصادی توانسته جواب مناسب خود را دریافت کند. ادامه این مطلب را در نشریه پیام ساختمان شماره 197 مطالعه بفرمائید