تصرف اجباری نمای ساختمان

رضا گلین شریف دینی «ممنوعیت نصب تاسیسات در نمای ساختمان» با هدف ساماندهی نمای ساختمان ها و رفع نابسامانی های بصری در سطح شهر، موضوع مهمی بود که اوایل تابستان سال گذشته توسط معاون وقت شهرسازی و معماری شهرداری تهران مطرح شد. تاکید «هیربد معصومی» به مصوبه شورای اسلامی شهر تهران و تعیین ضوابط و مقررات بهسازی سیمای شهری بود که در راستای بهینه سازی مصرف سوخت در اماکن و استفاده مناسب از مصالح در نمای ساختمان ها، ارائه حداقل دو نمای پلاک مجاور به هنگام اخذ نقشه نمای ساختمان، توسط مالکان الزامی گردید. در ضوابط جدید، نصب کولر، تعبیه کانال ها و لوله های تاسیساتی در نمای اصلی ساختمان ها ممنوع اعلام شده است. تا آنجا که صدور پایان کار ساختمانی منوط به رعایت این موارد و اجرای کامل نما مطابق نقشه های مصوب است. اجرای این قانون در تمام ساختمان های تهران الزامی بوده و شهرداران مناطق بر اجرای آن نظارت کامل دارند. البته در آن مقطع انتشار خبر ممنوعیت نصب سیستم های تاسیساتی در نمای ساختمان، با عکس العمل خاصی مواجه نشد. شاید به این علت که اکثر کارفرمایان به اجرایی شدن طرح با شک و تردید نگاه می کردند. ولی حالا بعد از گذشت یک سال جواد کریمیان، مدیرکل معماری و شهرسازی شهرداری تهران از تهیه لایحه ضوابط نمای ساختمان های تهران خبر می دهد که در اختیار شورای شهر تهران قرار گرفته است. موضوعی که به نظر می رسد اجرایی شدن تمام بندهای آن به سادگی امکان پذیر نباشد. ماجرا با هدفمندی یارانه ها شروع شد اصغر شیرازپور، مدرس دانشگاه و عضو هیات رئیسه انجمن تخصصی مکانیک استان البرز، در گفتگو با پیام ساختمان می گوید: «کسانی که از وضعیت ساختمان سازی ایران در گذشته آگاهی داشته باشند این صحبت ها را مطرح نمی کنند. تا یک دهه پیش، اکثر ساختمان های کشور از سیستم های موتورخانه برای گرمایش استفاده می کردند ولی در حال حاضر با گسترش سیستم های انفرادی سرمایش و گرمایش و همچنین ظهور پکیج ها، صورت مسئله تغییر یافته است.» شیرازپور نظرات خود را این گونه توجیه می کند: «بعد از هدفمندی یارانه ها مقرراتی وضع شد تا استفاده انرژی در ساختمان های مسکونی از حالت جمعی خارج شده و هر واحد کنتور جداگانه داشته باشد در نتیجه موتورخانه به تدریج حذف شد. قبلاً موتورخانه یک دودکش داشت که در پشت بام نصب می شد ولی اکنون برای مدیریت مصرف انرژی استفاده از پکیج ها پیشنهاد می شود بدون اینکه از قبل برای استفاده از این وسایل مسیرهای لازم برای نصب تجهیزات و عبور دودکش پیش بینی شده باشد. بنابراین مصرف کننده چاره ای ندارد جز اینکه نمای ساختمان را برای اجرای کار انتخاب کند.» ناهماهنگی در شکل و اندازه ساختمان ها از حق نگذریم، هم اکنون ناهماهنگی در نصب سیستم های تاسیساتی (به خصوص در شهرهای بزرگ) مشهود است این مسئله علاوه بر اتلاف انرژی، باعث آلودگی بصری نیز می شود. ولی باید در نظر داشت، ساختمان های قدیمی به گونه ای طراحی شده اند که نصب درست سیستم های تاسیساتی و عبور تجهیزات در آنجا به سهولت امکان پذیر نیست. شما نمی توانید ساختمانی را در یک منطقه و حتی یک خیابان پیدا کنید که شکل یکسانی داشته باشد. بنابراین ساماندهی نمای این ساختمان ها آسان به نظر نمی رسد. عضو انجمن تخصصی مهندسان مکانیک استان البرز با اشاره به ناهماهنگی ساختمان سازی در ایران می گوید: «مشکل از اینجاست که ما قانون مدون با پشتوانه اجرایی محکم برای زیباسازی شهر و نظام بخشیدن به ساختمان ها نداریم. در حال حاضر نظارت خاصی بر چگونگی ساخت و ساز اعمال نمی شود ساختمان ها سه طبقه و حتی ویلایی در کنار ساختمان های 10 طبقه ساخته می شوند. چطور شهرداری به این موارد توجه ندارد ولی وقتی بخشی از یک سیستم تاسیساتی در نمای ساختمان قرار می گیرد مورد انتقاد واقع می شود.» مقررات ملی ساختمان همچنان مهجور است البته طراحی نامناسب سیستم های تاسیساتی هم می تواند مزید بر علت باشد. در بسیاری از ساختمان ها هنگام طراحی مسیر مشخصی برای نصب و استفاده از تجهیزات تاسیساتی در نظر گرفته نمی شود. بنابراین بعد از اتمام کار ساختمان مالک جدید مجبور است برای استفاده بهتر از سیستم های تاسیساتی مسیر آنها را تغییر دهد. شیرازپور معتقد است: «در حال حاضر مبحث 17 مقررات ملی ساختمان به درستی اجرا نمی شود و نظارت شهرداری در این بخش اندک است. تا جایی که برای ساختمان های کمتر از 50 متر مجوز ساخت صادر می شود بدون اینکه به فکر چگونگی تامین سرمایش و گرمایش آن باشند. از طرف دیگر تفکیک کنتورهای آب و گاز در اولویت قرار می گیرد و متعاقب آن استفاده از پکیج ها را تبلیغ می کنیم. در حالی که طبق مقررات ملی ساختمان در خانه های زیر 50 متر نصب پکیج ممنوع است.» این کارشناس تاسیساتی ادامه می دهد: «ما 21 مبحث مقررات ملی ساختمان داریم که تکلیف بخش های مختلف ساختمان را مشخص کرده است. با این حال حضور مهندسان ناظر برقی و مکانیکی در پروژه های ساختمانی معمولاً کم رنگ است. اگرچه مهندس ناظر مجوز پایان کار ساختمان را صادر می کند ولی صدور پایان کار و تاییدیه نهایی سیستم های تاسیساتی ساختمان در تخصص وی نیست. شهرداری چگونه اجازه بهره برداری از ساختمان هایی را می دهد که تاسیسات برقی و مکانیکی آن توسط مهندسان ناظر تاسیسات تایید نشده است.» صنعتی سازی نمی تواند کارگشا باشد شیرازپور با اشاره به الزامی بودن اجرای مقررات ملی ساختمان برای تمام نهادها و سازمان ها می گوید: «متاسفانه هیچ تضمینی برای اجرای دقیق قوانین و مصوبات وجود ندارد. به عنوان مثال؛ وقتی قطر دیوار ساختمان را 10 سانتی متر در نظر می گیرند، چگونه می توان یک لوله دودکش 15 سانتی را از میان آن عبور داد. بنابراین استانداردسازی لوله و دودکش ها مهم است که متاسفانه در ایران مورد توجه واقع نمی شود. اینها ابتدائی ترین شکل موضوع هستند، هرچه جلوتر می رویم مشکلات پیچیده تر می شود. حتی صنعتی سازی هم نمی تواند کارگشا باشد. صنعتی سازی به شرطی موثر است که اطراف ساختمان خالی باشد و دودکش ها از هر جای نما به پشت بام هدایت شوند ولی آیا اجرای این کار در ایران امکان پذیر است؟» عضو انجمن تخصصی مهندسان مکانیک استان البرز با تاکید بر اجرای دقیق قوانین و مقررات ملی ساختمان در تمام مراحل ساخت و ساز، خاطرنشان می کند: «تناقض گویی و اجرای سلیقه ای و ناقص قوانین دردی را دوا نمی کند. لازم است اعضای نظام مهندسی با متصدیان صدور مجوز ساخت و پایان کار ساختمان به تعامل برسند. شهرداری و سازمان ملی استاندارد باید همراه و همکار سازمان نظام مهندسی برای اجرای دقیق مقررات ملی ساختمان باشند تا بتوانیم کیفیت ساختمان سازی در کشور را بالا برده و با تضمین ایمنی، موجبات آرامش و آسایش ساکنان ساختمان را فراهم کنیم.» عمل کردن به قانون الزامی است نه سلیقه ای در حال حاضر مهندس ناظر تاسیسات تشخیص می دهد چه نوع سیستمی حرارتی یا برودتی برای ساختمان مناسب می باشد. با این حال هماهنگی بین مهندسان بخش های مختلف ساختمان هم موضوع قابل توجهی است. خوشبختانه قانون نظام مهندسی ساختمان، وظایف هر کدام از مهندسان را مشخص کرده است. ولی باید توجه داشت؛ عمل کردن به قانون الزامی است نه سلیقه ای. بنابراین برای نظم بخشیدن و استفاده بهینه از تمام بخش های ساختمان و از همه مهمتر نصب و استفاده از سیستم های تاسیساتی، باید مقررات ملی ساختمان بدون اعمال سلیقه و به طور کامل اجرا شود، در غیر این صورت بی نظمی در ساختمان سازی و تداوم اشغال نمای بیرونی خانه کماکان ادامه خواهد داشت.