سلطه تاسیسات بر سیاست اروپا

سلطه تاسیسات بر سیاست اروپا پس از فروپاشی شوروی خیال همه از این بابت راحت شد که از این به بعد هر چه شود دیگر جنگ هسته ای حداقل در اروپا روی نمی دهد. سال ها گذشت اما سایه شوم تهدیدات هسته ای نه تنها در نقاط دیگر جهان مانند شبه قاره و شرق آسیا خودی نشان داد که بار دیگر اروپا را به یاد خاطرات تلخ صلح مسلح هسته ای انداخت. این بار نه برای ایدئولوژی بلکه برای ترانزیت انرژی. اینکه این امر چه ربطی به ما دارد در مسئله مهم تر آن نهفته است. هم برای صادرات و ارزآوری و البته انتخاب درست بازار صادراتی، هم برای تأسیساتی که در داخل کشور بنا می شود و هم عبرت از اوکراین برای برنامه ریزی صنعتی و سیاسی. از این جای این گزارش را با دقت بیشتری باید خواند. تأسیسات، تنها ارزش استیلا بر اوکراین اگر غرب بر اوکراین مسلط شود به چه می رسد؟ به بیان دیگر اوکراین چه دارد که بیش از ده سال است بر سر آن نزاع می شود. در غرب این کشور جمعیتی فقیر زندگی می کنند که زمین های کشاورزی شان به دلیل مجاورت با تنها نیروگاه هسته ای منفجرشده دنیا ( چرنوبیل) به مواد رادیو اکتیویته آلوده است. اصولاً این ویژگی ها برای قدرت های جهانی جذابیتی ندارد. در شرق اوکراین هم بخش صنعتی این کشور بنا شده، بخشی که تنها در صورت همکاری صنعتی با روسیه می تواند به فعالیت ادامه دهد. برای مثال شرکت های هواپیمایی ( آنتونوف) ، شرکت های تسلیحاتی ( شیلیکا) و تأسیسات هسته ای مانند (توربو اتم) که در همین بخش قرار دارند در پروژه هایی دعوت می شوند که قبل آنها شرکت های روسیه همکار آن پروژه شده باشند. به شرکت توربو اتم توجه کنید که در شهر خارکف واقع شده و مسئول ساخت تأسیسات تهویه هسته ای برای نیروگاه بوشهر می باشد. اما در جنوب اوکراین شبه جزیره کریمه و بنادری مانند اودسا قرار دارند که از دو منظر دارای اهمیت هستند اول نظامی و دوم گردشگری. بخش اول که کاملاً در اختیار روس ها بوده و حتی نیروی دریایی آن نیز به صورت سنتی در قالب ناوگان دریای سیاه شوروی و بعد هم روسیه است که قدرت قابل توجه دارد. در بخش دوم نیز شرکت های روس دارای قدرت بسیار زیادی بوده و کریمه محل تعطیلات نخبگان و اغنیای روسیه بوده و هست. همچنین سلطه روسیه بر شرق و جنوب اوکراین به دلیل ترکیب دموگرافیک آن بر کسی پوشیده نیست. پس در این کشور به ویژه در غرب و شمال آن چه وجود دارد که کشورهای اروپایی حتی حاضر هستند قطع گاز در سرمای زمستان را بر خود هموار کنند و آمریکا نیز خطرات چالش نظامی را پذیرفته و وارد بازی های ژئوپلتیک شوند. به عبارت دیگر در این کشور وسیع اروپایی چه می تواند وجود داشته باشد که متعلق به روسیه نباشد. یا به بیان بهتر چه چیز وجود دارد که می توان آن را از سلطه روسیه خارج ساخت. تنها ارزش اوکراین که غرب هر از چندی برای استیلا بر آن تلاش می کند و روسیه نیز به سختی چنگ و دندان نشان می دهد و معتقد است تا پای جان باید برای حفظ سیطره اش بجنگد در یک عبارت خلاصه می شود؛ تأسیسات انتقال انرژی، که اروپا و سیبری را به هم متصل می کند. به یقین این تأسیسات در هر شرایطی تنها زمانی اهمیت دارد که منابع هیدروکربنی روسیه را منتقل کند اما مهم این است که اگر در اختیار غرب باشد، این غرب خواهد بود که قدرت مدیریت انرژی روسیه را به دست آورده است. انرژی به جای ایدئولوژی دقت کنید این انرژی گاز نیست که البته با قیمت گران تر می تواند از مسیرهای دریایی (به صورت مایع ) منتقل شود که غرب را به فکر استیلا بر اوکراین می اندازد بلکه خود تأسیساتی است که در دشت های وسیع و هموار اوکراین در گذشته بنا شده و کشورهای جهان را به سمت نبرد برای تسلط بر آن وا می دارد. به بیان دیگر نه اروپا می تواند از گاز سیبری که در اختیار روسیه است کاملاً صرف نظر کند و نه روسیه حاضر خواهد بود اختیار صدور گاز خود را در دستان کشوری مانند اوکراینی قرار دهد که با مشتریان روسیه دوست است نه با مسکو. اینجاست که روسیه میدان استقلال کیف را به رسمیت می شناسد اما تغییر نام آن به میدان یورو را بر نمی تابد. اهمیت راهبردی قضیه تنها به تأسیساتی بر می گردد که گاز روسیه را از مسیر اوکراین به اروپا می رساند. نه امروز اوکراین که دیروز چچن و افغانستان تنها به دلیل همین ابعاد راهبردی است که محل چالش میان کشورها شده اما نکته عبرت آموز در این واقعیت نهفته که اگر سرزمینی قادر به استفاده از چنین موقعیتی نباشد کانون خونریزی و نزاع خواهد شد و برعکس در صورت استفاده از چنین موقعیتی می تواند درآمدی بالاتر از خود منابع انرژی دریافت دارد. حقیقتی میان زهر و عسل. درس های اوکراینی حال تصور کنید اگر استخراج و صادرات گاز سفره شمالی پارس جنوبی که اکنون قطری ها نیز به آن دست درازی می کنند 50 سال قبل و در زمان پهلوی دوم مورد غفلت قرار نمی گرفت اکنون ایران دارای درآمد گازی بیش از صدور نفت خام بود. تفاوت بالاتر آن است که در صورت ساختن خط لوله صادرات گاز کشورهای مصرف کننده گاز بر خلاف نفت به کشور تولید کننده، وابسته شده و تأسیسات انرژی خود را به آن متصل می کنند. در نتیجه به همان سهولتی که می توانند منابع خرید نفت را تغییر دهند نخواهند توانست منابع گازی را تعویض کنند. وابستگی اروپا به روسیه نیز به همین دلیل است. مضاف بر اینکه انتقال گاز مایع به شدت گران بوده و ارزش اقتصادی اولیه گاز را کاهش می دهد. حال چه باید کرد نیم قرن قبل که گذشت اما اکنون چه می توان کرد؟ روی خوش ماجرا این است که عبرت های استراتژیک در همه دوران ها قابل استفاده اند. برای مثال خطوط لوله و قیمت گاز برای صادرات به غرب از مسیر ترکیه یا عراق- سوریه و در مسیر شرق خط پاکستان هند سپس چین مطرح است. اگر اینجا گاز را در قالب یک کنسرسیوم بین المللی قرار ندهیم و تنها به انتقال گاز به کشوری واسط مانند ترکیه و پاکستان اکتفا کنیم در آن صورت ما دو دستی اختیار راهبری فروش گاز خود را در دستان همان کشورهای واسط قرار داده و برای خود اوکراینی ساخته ایم که در طرف مشتریان قرار داشته و همان نفوذ روبه کاهش روسیه در اوکراین و قفقاز را نیز ما در ترکیه و پاکستان نداشته و برعکس این ما هستیم که باید به ساز آنها برقصیم. اگر غرب به کشورهایی مانند لیبی یا عراق یورش می برد اما ایران را تنها تحریم می کند و بعد از مدتی برای لغو تحریم حاضر به مذاکره می شود و .... به منابع انرژی و سودآوری و اشتغال زایی این منابع تنها بستگی ندارد بلکه در ایران قابلیتی برای انتقال منابع انرژی نیز وجود دارد. ایران خود می تواند برای منابع هیدروکربن خزر و خلیج فارس چهارراهی بین المللی باشد. همان راهگذر شمال – جنوب از نوع انرژی .محمد پارسا نجفی