طلا یا بلا؟

گروه تأسیسات: در گذشته های نه چندان دور با خروج از شهر تهران و قدم گذاشتن در جاده های شمال کشور سبزی و طراوت را احساس می کردی و هوای پاکیزه و با عبور از کوهستان های پاک و خنک به سواحل سرسبز گیلان و مازندران می رسیدی تا روح و جانت را تازه کنی. امروز اما، اوضاع فرق کرده است. جنگل ها سال هاست که رو به نابودی می روند و دست حرص و طمع افراد فرصت طلب و سودجو آنها را به ویلا و آپارتمان تبدیل کرده است. آنچه بیشتر از این تغییر اوضاع، فکر و روح انسان را می خراشد، انبوه زباله هایی است که در طبیعت رها شده اند و چهره آن را زشت کرده است. تلنبار شدن زباله در دامن طبیعت که ناشی از عدم احساس مسئولیت افراد در برابر محیط زیست است به مرور زمان و در آینده تأثیرات منفی خود را بیشتر نشان خواهد داد اما مسئله ای که بیشتر باعث تأسف است اینکه؛در کشورهای دیگر استفاده از زباله به اندازه ای ارزش اقتصادی دارد که گاه بعضی کشورها اقدام به واردات زباله از کشورهای هم جوار خود می نمایند ولی در کشور ما و بخصوص شهر تهران که روزانه هزاران تن زباله تولید می شود باید هزینه ای برای جمع آوری آن اختصاص داد. زباله که در دیگر ممالک به طلای کثیف مشهور است، جمع آوری آن تنها در پایتخت به گفته علیرضا دبیر،عضو شورای شهر تهران، روزی حدود یک میلیارد هزینه در بردارد که شهرداری و وزارت بهداشت این وظیفه را بر عهده دیگری می دانند. گفته می شود در بعضی مناطق تهران روزانه سه بار زباله ها جمع آوری می شوند که باعث می شود هزینه هنگفتی برای این کار اختصاص داده شود؛ درحالی که با مدیریت صحیح می توان از آن کسب درآمد نیز نمود. مهره گمشده آموزش قرار بر این شده بود که 3 درصد از سود حاصل از بازیافت زباله صرف آموزش شهروندان شود اما این آموزش ها در حد شعارهای اخلاقی از سوی مدیران شهری خلاصه شده است. تفکیک زباله های تر و خشک شعاری است که بسیار از زبان مدیران شهری شنیده می شود اما واقعیت این است که کمتر در عمل به آن توجه می شود و از حدود 7 هزار تن تولید روزانه زباله شهر تهران ، میزان 300 تن ضایعات خشک توسط پیمانکاران طرف قرارداد شهرداری تهران جداسازی می شود و نشانگر این است که تفکیک زباله به میزان کمتر از 40 درصد صورت می گیرد که بیشتر این تفکیک نیز در مقصد انجام می گیرد نه در مبدأ. این مسئله نشان می دهد که در زمینه آموزش تبلیغی و آموزش در عمل کوتاهی شده است. به عنوان مثال ابتدا مخازن بزرگ سیاه رنگ زباله در سطح شهر نصب شده و مخزن هایی نیز برای مواد بازیافتی مانند کاغذ و شیشه اختصاص داده شد اما اکنون این مخازن کمتر به چشم می آیند. مخازن کوچک نیز که اصلاً وجود ندارند. حسن بن حمدی کارشناس مدیریت پسماند شهرداری پاریس می گوید: "دو هدف عمده پیش رو داریم؛ اول اینکه چگونه مردم را به تولید کمتر ترغیب کنیم و دوم اینکه به آنها یاد بدهیم زباله نیز همچون سایر اشیا و پدیده ها دارای جای مخصوص و استاندارد است. مطمئن باشید هر فرهنگی دیر یا زود به حساسیت شما در ارتقای خود پاسخ مثبت می دهد، البته مشروط بر اینکه شما در مواجهه با آن اول طرح مناسب داشته باشید و بعد استمرار." گویا ما تنها از دو نظر کمبود داریم یک طرح درست و دیگر استمرار. برای آموزش خوب به سه جنبه باید توجه شود: اول اینکه شهروندان زباله کمتری بسازند؛ دوم از کالاهایی استفاده کنند که قابل استفاده مجدد است، مانند باتری های شارژی؛ و سوم زباله های تولیدشده در منازل از یکدیگر تفکیک شوند. طرح تفکیک زباله ها می تواند تا 40 میلیارد تومان برای شهرداری ها عایدات داشته باشد، از همین رو تکیه بر آموزش شهروندان به جای خدماتی که آنان را به تولید بیشتر زباله تشویق می کند از منظر اقتصادی هم بهینه است. در بین کشورهای جهان سوئیس از نظر تفکیک و بازیافت زباله در ردیف اول است. این کشور با بهره گیری از استراتژی آموزش شهروندان و نیز همکاری مردم و دولت بهترین سیستم پسماند را در جهان اجرا می کند، چنانچه حتی روغن های مصرفی مردم هم بازیافت می شود. ارزش واقعی زباله تا چندی پیش تصور اینکه زباله ها در چرخه اقتصاد ملی قرار گیرند، برای مردم و مسئولان دیرباور بود. از نظر آنها زباله ها، پسماندهای آلوده بود که به نوعی باید از شر آن خلاص شد و برای از بین بردن آن چاره ای جز پرداخت هزینه های گزاف معدوم کردن زباله وجود نداشت؛ هزینه هایی که دولت یا مردم و یا هر دو به طور مشترک باید پرداخت می کردند. اما اکنون این روند تغییر کرده و رویکرد به زباله دگرگون شده است. به عنوان مثال تولید برق از زباله یکی از روش هایی است که صرفه اقتصادی زیادی دارد و تاکنون چندین نیروگاه نیز برای استفاده از این منبع تولید انرژی ایجاد شده است. کشور چین با راه اندازی کارخانه های بزرگ بازیافت پسماندها، مواد خام لازم را برای واحدهای تولیدی دیگر که بازارهای جهانی را به تسخیر درآورده فراهم می کنند. کفش، کاغذ، ورق های فلزی و دیگر پسماندها، در واقع حلقه دوم چرخه تولیدی و اقتصادی عظیمی است که بر پایه ارزش شناسی زباله به وجود آمده است. ارزش زباله در چرخه اقتصادی برخی از کشورها چنان بالاست که اندیشه واردات زباله به عنوان ماده خام به طور جدی ذهن کارشناسان اقتصادی را به خود مشغول کرده است. هرچند در کشورهای توسعه یافته همه انواع زباله قابل بازیافت است، اما به گفته کارشناسان وطنی، بخش عمده زباله ها قابل بازیافت است و توان تبدیل آنها به مواد قابل استفاده در داخل کشور وجود دارد؛ در نتیجه نیازی به سوزاندن زباله یا دفع آن که محیط زیست کشور را دچار چالش می کند، وجود ندارد. زنگ خطر به صدا درآمده است در حال حاضر موضوع زباله برای تهران بیش از دیگر شهرهای کشور به یک خطر بدل شده است، به نحوی که هم بسیار هزینه بر است و هم دارای خطرات بهداشتی فراوان. از طرف دیگر این زباله ها می تواند عامل انتقال 118 نوع بیماری خطرناک به انسان باشند. عدم تفکیک زباله ها حتی زباله های بیمارستانی که منشأ بسیاری از بیماری ها هستند نیز عامل خطرزای دیگری است که زنگ هشدار را به صدا درآورده است. گویا شهرداری تهران صدای این زنگ خطر را شنیده و قرار است الگویی برای دیگر شهرداری ها در تولید برق از پسماندهای شهری باشد چرا که با 50 هزار تن زباله تولیدی کشور که 30 هزار تن آن آلی است ظرفیت برای تولید 1500 مگاوات برق در سطح کشور فراهم خواهد شد.